Ο Τσόμσκι επικεντρώνει τη κριτική του στη κυριαρχία των πολυεθνικών στη παγκόσμια οικονομία...

Ένας φιλελεύθερος αντικαπιταλιστής

Στην εγχώρια πολιτική συζήτηση το έργο του αμερικανού γλωσσολόγου και πολιτικού στοχαστή Νόαμ Τσόμσκι προσλαμβάνεται με αντιφατικούς τρόπους καθώς είναι εν πολλοίς παρεξηγημένο. Οι εξ αριστερών υπέρμαχοί του μάλλον άδικα υπερτονίζουν την αντικαπιταλιστική και αντι-ιμπεριαλιστική (αντιαμερικανική) ρητορεία του, παραγνωρίζοντας τις φιλελεύθερες καταβολές του. Οι εκ δεξιών πολέμιοι του, αν και αναγνωρίζουν την προσφορά του στη γλωσσολογία, εξίσου άδικα υποβαθμίζουν τη πολιτική του σκέψη θεωρώντας ξένη προς τις φιλελεύθερες αρχές και αξίες.

Αυτό που καθιστά ενδιαφέρουσα τη πολιτική σκέψη του Τσόμσκι είναι πως η δριμεία κριτική που ασκεί στο σύγχρονο καπιταλισμό έχει αναφορές στο κλασσικό φιλελευθερισμό. Τον αμύητο στο έργο του Τσόμσκι αναγνώστη αναμφίβολα εντυπωσιάζουν οι πλείστες αναφορές του αμερικανού ριζοσπάστη στον θεμελιωτή του οικονομικού φιλελευθερισμού Adam Smith και στην έννοια της αλληλεγγύης όπως αυτή αναπτύσσεται στο έργο του η Θεωρία των Ηθικών Συναισθημάτων που προηγήθηκε του περίφημου Πλούτου των Εθνών.

Ο Τσόμσκι αυτό-προσδιορίζεται ως «ελευθεριακός σοσιαλιστής» (libertarian socialist- κεφ. 1). Ο ελευθεριακός σοσιαλισμός αποτελεί ένα ρεύμα σκέψης με μακρά ιστορική παράδοση, από τον John Stuart Mill ως τον Robert Owen και από τον John Dewey ως τον Bertrand Russell. Οι ελευθεριακοί σοσιαλιστές, αν και δέχονται ως αδιαπραγμάτευτη την ελευθερία, επιζητούν και προσπαθούν να συνδέσουν μαζί της την ισότητα. Ας μην ξεχνούμε πως, αρκετοί από τους εκπροσώπους του κλασσικού φιλελευθερισμού (όπως ο Smith και ο Hume) υπερασπίστηκαν την ελεύθερη αγορά στο όνομα της ισότητας καθώς θεωρούσαν πως η απρόσκοπτη λειτουργία της, πέρα από τη δημιουργία πλούτου, τείνει στη μείωση των οικονομικών ανισοτήτων.

Ωστόσο, ο Τσόμσκι θεωρεί πως «η ελεύθερη αγορά δεν υπήρξε ούτε υπάρχει». Τούτο διότι, ιστορικά οι κυρίαρχες πολιτικές και οικονομικές ελίτ δεν επιτρέπουν τον ενδεχόμενο περιορισμό των προνομίων τους από την ανάδειξη νέων παικτών μέσα από την ελεύθερη και απρόσκοπτη λειτουργία των αγορών.

Ο Τσόμσκι αρθρώνει τη κριτική του κύρια γύρω από τις πολυεθνικές (και όχι στην αγορά per se), όπως και στα ΜΜΕ, υπό το πρίσμα της μονοπωλιακής συγκέντρωσης της δύναμης-εξουσίας. Ο Τσόμσκι επικεντρώνει τη κριτική του στη κυριαρχία των πολυεθνικών στη παγκόσμια οικονομία, την οποία μοντελοποιεί στο σχήμα του «επιχειρηματικού μερκαντιλισμού». Οι επιχειρήσεις αποτελούν για τον Τσόμσκι κίνδυνο για τις ατομικές ελευθερίες ανάλογο με αυτόν που αποτελούσε το κράτος τον προηγούμενο αιώνα- αντίληψη που τον φέρνει κοντά στη σκέψη του αμερικανού οικονομολόγου John Kenneth Galbraith (κεφ. 4).

Κάπου εδώ τελειώνουν οι ομοιότητες του Τσόμσκι με τους φιλελεύθερους διανοητές και αναδύονται οι διαφορές. Διαφοροποιείται από τους (νέο)φιλελεύθερους στοχαστές, όπως ο Hayek και ο Nozick, οι οποίοι αν και δεν απορρίπτουν, πάντως δεν παρουσιάζουν επεξεργασμένες θεωρίες θετικής ελευθερίας (freedom to), περιοριζόμενοι στη κατοχύρωση-προάσπιση της αρνητικής ελευθερίας (freedom from), για να θυμηθούμε τη περίφημη διάκριση του φιλοσόφου Isaiah Berlin (Two Concepts of Liberty).

Διαφοροποιείται ακόμη στην αντιμετώπιση της ανισότητας την οποία αντιμετωπίζει ως ξένη προς την ανθρώπινη φύση (σε αντίθεση με νεοφιλελεύθερους- κυρίως αναρχοκαπιταλιστές- στοχαστές), και επιδιώκει πολιτικές που προωθούν την ισότητα αποτελέσματος, πέρα από την ισότητα ευκαιριών. Ωστόσο, ο Τσόμσκι διαφοροποιείται και από το μεγάλο ρεύμα της αριστερής διανόησης που απορρίπτει τα ατομικά δικαιώματα, τις αρνητικές ελευθερίες των φιλελεύθερων ως «αστικές ελευθερίες» καθώς υποστηρίζει την αναγκαιότητά τους και επιθυμώντας τη διεύρυνσή τους.

Από την πλευρά του ο συγγραφέας δεν χαρίζεται στον Τσόμσκι ασκώντας κριτική στις απόψεις του για τη παγκοσμιοποίηση και το κατά πόσο τα ασθενέστερα οικονομικά στρώματα του πλανήτη αποτελούν του «χαμένους» των παγκοσμιοποιούμενων αγορών καθώς και τη δημοκρατία ως αντίβαρο στη λειτουργία του οικονομικού συστήματος, άποψη που τον απομακρύνει από τον κλασσικό φιλελευθερισμό και την επιφυλακτική του στάση απέναντι στη λαϊκή κυριαρχία ως «τυραννία της πλειοψηφίας» (Benjamin Constant, J.S. Mill).

Πάντως, τα πυρά του Τσόμσκι βάλλουν κυρίως κατά του ρεύματος του μεταμοντερνισμού. Ο Τσόμσκι παραμένει πεισματικά υπέρμαχος του Ορθού Λόγου και των ιδεών του Διαφωτισμού, αντιμετωπίζοντας τις θεωρίες των εκπροσώπων του (με την εξαίρεση του Foucault) ως «ασυνάρτητες» και «αντι-επιστημονικές» (κεφ. 2).

Τέλος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι σελίδες που πραγματεύονται τις γλωσσολογικές θεωρίες του Τσόμσκι, οι οποίες έλκουν από τον μεθοδολογικό ατομισμό των φιλελευθέρων (Hayek, Mises) παρά από τον μεθοδολογικό ολισμό (Saussure, κ.ά). Για τον Τσόμσκι η γλώσσα είναι ατομικό φαινόμενο και όχι κοινωνική κατασκευή (κεφ. 10).

Εν κατακλείδι, η πολιτική σκέψη του Τσόμσκι με τον τρόπο που τη πραγματεύεται ο συγγραφέας, διαλύει αρκετές από τις παρεξηγήσεις που συνοδεύουν τη πρόσληψή της στην εγχώρια συζήτηση. Από τη μία πλευρά, υπενθυμίζει στους φιλελεύθερους τη ριζοσπαστικότητα και τη πολυμορφία που ιστορικά χαρακτήριζε τον κλασσικό φιλελευθερισμό. Κάτι που ο σύγχρονος φιλελευθερισμός φαίνεται να έχει απολέσει καθώς ένα μέρος του εμφανίζεται, εκούσια ή ακούσια, ως ιδεολογικός απολογητής του σύγχρονου διεθνούς οικονομικού συστήματος. Από την άλλη πλευρά, το ετερόκλητο πλήθος των εγχώριων (αριστερών και δεξιών) κοινοτιστών που πρόθυμα- πλην όμως επιλεκτικά- αναπαράγει τις απόψεις του κατά της Νέας Τάξης, πόρρω απέχει από το σύστημα σκέψης του Τσόμσκι, στο βαθμό που ο τελευταίος απορρίπτει τις ολιστικές-κολλεκτιβιστικές προσεγγίσεις και τις «επιλογές της ομάδας» (κοινωνικής, εθνικής, κ.ά) έναντι του ατόμου.

Η γλώσσα του βιβλίου είναι στρωτή χάρη στη πλούσια δημοσιογραφική εμπειρία του συγγραφέα και οι ελληνικές και ξενόγλωσσες βιβλιογραφικές αναφορές καλύπτουν με επάρκεια τα ζητήματα που πραγματεύεται το βιβλίο. Τα παραπάνω καθιστούν το νέο δοκίμιο του Τάκη Μίχα ένα πραγματικά απολαυστικό ανάγνωσμα για όσους εντρυφούν στην ιστορία των πολιτικών ιδεών αλλά και για όσους απλά ενδιαφέρονται για τα σύγχρονα ρεύματα πολιτικής σκέψης και τους τρόπους με τους οποίους διαμορφώνουν το σύγχρονο κόσμο.
του Δημήτρη Σκάλκου
Δημοσιεύεται στο περιοδικό presscode (Μάιος 2007).



Η ιδιαιτερότητα του Νόαμ Τσόμσκι σε σχέση με άλλους διανοητές της Αριστεράς συνίσταται στο γεγονός ότι η κριτική του εναντίον του καπιταλισμού έχει ως άξονα αναφοράς τον κλασικό φιλελευθερισμό και βασίζεται στον επιστημονικό ορθολογισμό.

Η μελέτη αναλύει τις ομοιότητες και διαφορές των θέσεων του Τσόμσκι σε θέματα όπως η αγορά, τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα, οι ανώνυμες εταιρείες, το κράτος, η παγκοσμιοποίηση, η δημοκρατία, η μισθωτή εργασία, ο μεθοδολογικός ατομισμός, με τις απόψεις νεοφιλελεύθερων διανοητών όπως του Μίλτον Φρίντμαν, του Φρίντριχ Χάγιεκ, του Τζόζεφ Σουμπέτερ, του Λούτβιχ φον Μίζες, του Πίτερ Μπάουερ κ.ά.

Ταυτόχρονα, αναλύονται πολλές απόψεις του Τσόμσκι από την σκοπιά των σύγχρονων θεωριών του μάνατζμεντ των επιχειρήσεων (Γκόσαλ, Χάντι, Μπελ). Ακόμη, καταγράφονται οι διαφορές του Τσόμσκι με την Αριστερά στο θέμα του μαρξισμού, της ανθρώπινης φύσης και του βιολογικού προσδιορισμού. Στα πλαίσια αυτά, η μελέτη αναπτύσσει διεξοδικά την κριτική του Τσόμσκι εναντίον "κολεκτιβιστικών" θεωριών της γλώσσας (Στάλιν, Σωσύρ, Βίτγκενσταϊν, Ντάμετ) που βλέπουν τη γλώσσα ως "κοινωνικό θεσμό". Τέλος, το βιβλίο αναφέρεται εκτενώς στη σκληρή κριτική την οποία ασκεί ο Τσόμσκι εναντίον των "τσαρλατάνων" (όπως τους αποκαλεί) του μεταμοντερνισμού (Ντεριντά, Φουκώ, Κρίστεβα, Αλτουσέρ) και του ανορθολογισμού.

Νόαμ Τσόμσκι και φιλελευθερισμός
Μια κριτική ανάλυση
Μίχας, Τάκης

"Democracy"

It's coming through a hole in the air,
from those nights in Tiananmen Square.
It's coming from the feel
that this ain't exactly real,
or it's real, but it ain't exactly there.
From the wars against disorder,
from the sirens night and day,
from the fires of the homeless,
from the ashes of the gay:
Democracy is coming to the U.S.A.
It's coming through a crack in the wall;
on a visionary flood of alcohol;
from the staggering account
of the Sermon on the Mount
which I don't pretend to understand at all.
It's coming from the silence
on the dock of the bay,
from the brave, the bold, the battered
heart of Chevrolet:
Democracy is coming to the U.S.A.

It's coming from the sorrow in the street,
the holy places where the races meet;
from the homicidal bitchin'
that goes down in every kitchen
to determine who will serve and who will eat.
From the wells of disappointment
where the women kneel to pray
for the grace of God in the desert here
and the desert far away:
Democracy is coming to the U.S.A.

Sail on, sail on
O mighty Ship of State!
To the Shores of Need
Past the Reefs of Greed
Through the Squalls of Hate
Sail on, sail on, sail on, sail on.

It's coming to America first,
the cradle of the best and of the worst.
It's here they got the range
and the machinery for change
and it's here they got the spiritual thirst.
It's here the family's broken
and it's here the lonely say
that the heart has got to open
in a fundamental way:
Democracy is coming to the U.S.A.

It's coming from the women and the men.
O baby, we'll be making love again.
We'll be going down so deep
the river's going to weep,
and the mountain's going to shout Amen!
It's coming like the tidal flood
beneath the lunar sway,
imperial, mysterious,
in amorous array:
Democracy is coming to the U.S.A.

Sail on, sail on ...

I'm sentimental, if you know what I mean
I love the country but I can't stand the scene.
And I'm neither left or right
I'm just staying home tonight,
getting lost in that hopeless little screen.
But I'm stubborn as those garbage bags
that Time cannot decay,
I'm junk but I'm still holding up
this little wild bouquet:
Democracy is coming to the U.S.A.