Μουριά, μούρα και βατόμουρα

Μουριά

Η μουριά ανήκει στην τάξη ουρτικώδη και στην οικογένεια μορείδες με 10 είδη φυλλοβόλων δέντρων αλλά και θάμνων.

Ιθαγενές φυτό της Βόρειας Αμερικής και της Ασίας. Ο κορμός του δέντρου περιέχει ένα γαλακτώδες υγρό σε άφθονη ποσότητα και γίνεται εμφανές αυτό όταν τραυματιστεί. Τα φύλλα της είναι οδοντωτά μεγάλα σε σχήμα καρδιάς. Τα άνθη της μονογενή με απλό περιάνθιο και μονόχωρη ωοθήκη που αποτελείται απο 2 συνήθως καρπόφυλλα, διατάσσονται δε σε αρσενικές και θηλυκές ταξιανθίες. Ο καρπός της μουριάς είναι το μούρο.

Τα σημαντικότερα είδη μουριάς είναι :

1.-Η λευκή ή κοινή. Έχει λευκούς και μερικές φορές κόκκινους καρπούς. Καλλιεργείται σε μεγάλες εκτάσεις στην Κίνα κυρίως για τα φύλλα της που δίνονται τροφή στους μεταξοσκώληκες και για την καλή ποιότητας ξυλεία που παράγει. Αξιοσημείωτο είναι ότι σπάνια βρίσκεις αυλή εκεί, χωρίς μία μουριά. Φτάνει στο ύψος τα 15 μέτρα, τα κλαδιά της απλώνονται και ο φλοιός της είναι χρώματος γκρίζου Εγκλιματίστηκε στην Ευρώπη όπου έφτασε το 12ο αιώνα μ.Χ. και υπάρχει σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. Είναι καλλωπιστικό δέντρο και δίνει πολύ πλούσια σκιά.

2.-Η μαύρη. Το ύψος της φτάνει τα 10 μέτρα και η καταγωγή της είναι από το Ιράν. Είναι το πιο κοινό είδος μουριάς και εξαπλώθηκε παγκοσμίως πολύ γρήγορα. Από το 15ο αιώνα μ.Χ. την καλλιεργούσαν στην Ιταλία και τα φύλλα της δίνονταν τροφή στους μεταξοσκώληκες. Όμως επειδή τα φύλλα της λευκής μουριάς θεωρούνται σαν καλλίτερη τροφή, γρήγορα αντικαταστάθηκε από αυτή. Σήμερα καλλιεργείται κυρίως για τον καρπό της που είναι ο πιο νόστιμος από όλα τα είδη. Η ξυλεία της είναι καλής ποιότητας και μπορεί να επεξεργαστεί κατάλληλα . Χρησιμοποιείται στην κατασκευή αγροτικών εργαλείων , πασσάλων , στην επιπλοποιία και στην κατασκευή βαρελιών.

3.-Η κόκκινη. Ψηλό δέντρο ,μπορεί να ξεπερνά και τα 20 μέτρα σε ύψος. Καλλιεργείται για τους καρπούς της και την ξυλεία της.

4.-Η Ρώσικη. Ανήκει στο ίδιο είδος με τη λευκή , όμως είναι ιδιαίτερα ανθεκτική στις χαμηλές θερμοκρασίες. Βρίσκεται σε πολλές περιοχές της βόρειας Ευρώπης.

5.-Το είδος μεσοζύγια ή αφρικανική. Το ψηλότερο από όλα τα είδη φτάνει τα 30 μέτρα ύψος, βρίσκεται δε στις περιοχές της κεντρικής Αφρικής. Δίνει πλούσια σκιά και καλής ποιότητας ξυλεία γνωστή με την ονομασία ντιφού. Βαρύ και σκληρό, πολύ ανθεκτικό ξύλο χρησιμοποιείται στην κατασκευή πατωμάτων ποιότητας, στις οικοδομές και στην κατασκευή ισχυρών δοκαριών στήριξης. Κατεργάζεται εύκολα και χρησιμοποιείται στην κατασκευή ξύλινων παιχνιδιών και ξυλόγλυπτων.

ΜΕΤΑΞΙ

Πατρίδα του μεταξιού είναι η Κίνα, στην οποία η τέχνη της εκτροφής του μεταξοσκώληκα και της παραγωγής μεταξιού είναι γνωστή εδώ και περισσότερο από 4000 χρόνια. Παραγωγή μεταξιού έχουμε και στην Ιαπωνία, στην Κορέα και την Ινδοκίνα. Στην Ευρώπη εισάχθηκε για πρώτη φορά στο Βυζάντιο στα χρόνια της βασιλείας του Ιουστινιανού, όπου δύο καλόγεροι, γυρνώντας από μια ιεραποστολική περιοδεία στην Κίνα το 554 μ.Χ., έφεραν μαζί τους κουκούλια μέταξας κρυμμένα στα ραβδιά τους, γιατί απαγορευόταν η εξαγωγή τους.

Το μετάξι είναι μείγμα δύο πρωτεϊνών. Η μία από αυτές ονομάζεται φιβροϊνη, αποτελεί το 75% της ίνας και βρίσκεται στο κέντρο της. Η άλλη ονομάζεται σερικίνη ή μεταξόκολλα, αποτελεί το 25% και περιβάλλει τη φιβροϊνη.
H φυσική ίνα στο μικροσκόπιο φαίνεται ανώμαλη και τραχεία στην επιφάνεια, με εγκάρσια τομή σχήματος έλλειψης. Μετά την απομάκρυνση της σερικίνης, η ίνα φαίνεται λεία σα διαφανής ράβδος και η διατομή της δεν είναι ομοιόμορφη σε όλο της το μήκος.

Το μετάξι είναι υφαντική ύλη, η οποία παράγεται αποκλειστικά από το κουκούλι του μεταξοσκώληκα, ο οποίος είναι ένα είδος κάμπιας και τρέφεται με νωπά φύλλα μουριάς ή βελανιδιάς. Ο μεταξοσκώληκας κατά την διάρκεια της εκτροφής του, δηλαδή από την στιγμή που θα εκκολαφθεί μέχρι την στιγμή που θα πλέξει το κουκούλι, περνά από πέντε διαφορετικά στάδια ("ηλικίες") και αλλάζει τέσσερις φορές το δέρμα του.

Μετά την ολοκλήρωση της εκτροφής του, που διαρκεί περίπου 30 ημέρες, ο μεταξοσκώληκας εκκρίνει από τους δύο μεταξογόνους αδένες του το μετάξι και με κατάλληλες κινήσεις του σώματός του πλέκει το κουκούλι. Το πλέξιμο γίνεται απ' έξω προς τα μέσα σχηματίζοντας οκτάρια γύρω από το σώμα του. Ο μεταξοσκώληκας εγκλωβίζεται μέσα στο κουκούλι και μεταμορφώνεται σταδιακά σε χρυσαλλίδα και στην συνέχεια σε πεταλούδα.

Μέσα στο επόμενο δεκαπενθήμερο πρέπει να γίνει η απόπνιξη ή ψήσιμο των χλωρών κουκουλιών. Η απόπνιξη γίνεται για να θανατωθούν οι χρυσαλλίδες πριν μεταμορφωθούν σε πεταλούδες και τρυπήσουν τα κουκούλια. Για την απόπνιξη χρησιμοποιούνται φούρνοι που λειτουργούν με θερμό αέρα ή ατμό. Ακολούθως τα κουκούλια ,που αποτελούνται από μια συνεχή ίνα με αρχή και τέλος, τοποθετούνται σε λεκάνες με ζεστό νερό (50-60°C) για να ξετυλιχθεί ευκολότερα η ίνα. Η κατεργασία των νημάτων της μετάξης διακρίνεται σε πολυάριθμα στάδια: τη σηροτροφία, τον αναπηνισμό και την κλώση.

Η ετήσια παγκόσμια παραγωγή μεταξιού ανέρχεται σε 52000 τόνους. Το ήμισυ της ποσότητας αυτής παράγεται στην Κίνα.

Οι μεταξωτές ίνες έχουν χρώμα άσπρο, κίτρινο ή καφετί, είναι απαλές, γυαλιστερές, ελαστικές, έχουν λεία επιφάνεια, δεν τσαλακώνουν και μπορούν να απορροφήσουν μεγάλες ποσότητες υγρασίας χωρίς να δίνουν την αίσθηση ότι είναι υγρές. Επίσης έχουν καλές αντοχές στην τριβή και κακές αντοχές στον ιδρώτα στα αρώματα και στα αποσμητικά.
Το μετάξι διακρίνεται σε μετάξι μουριάς (SE) και σε μετάξι Tussah (ST).

Το μετάξι μουριάς παράγεται από τον μεταξοσκώληκα της μουριάς (Bombyx mori), ο οποίος εκτρέφεται, ενώ το μετάξι Tussah παράγεται από τον άγριο μεταξοσκώληκα της βελανιδιάς. Οι ίνες του μεταξιού μουριάς είναι λεπτές, ομοιόμορφες, γυαλιστερές και χρησιμοποιούνται για την παραγωγή υψηλής ποιότητος ενδυμάτων (βραδινά φορέματα, μπλούζες, γραβάτες, φουλάρια). Οι ίνες του μεταξιού Tussah είναι πιο χοντρές, πιο βαριές και πιο γερές από τις ίνες του μεταξιού μουριάς και χρησιμοποιούνται για την παραγωγή σκούρων υφασμάτων.

Μούρο

Το μούρο είναι ο καρπός της μουριά. Είναι σύνθετος και αποτελείται από μία ταξικαρπία που σχηματίζεται από τα άνθη της ταξιανθίας. Το μήκος του ποικίλει από μισό εκατοστό μέχρι και 2,5 εκατοστά. Τα μεγαλύτερα μούρα παράγονται από τα καλλιεργούμενα είδη.

Το μαύρο μούρο είναι το πιο νόστιμο από τα άλλα είδη, είναι χυμώδες και το χρώμα του είναι σκούρο πορφυρό. Τρώγεται σκέτο σαν φρούτο, χρησιμοποιείται στη ζαχαροπλαστική καθώς και στην παρασκευή χυμών. Το κόκκινο μούρο έχει χρώμα ανοιχτό πορφυρό, γεύση πολύ γλυκιά και χρησιμοποιείται στην παρασκευή μαρμελάδων και ζελέδων. Τα άλλα είδη μούρων είναι κατώτερης ποιότητας και δεν καταναλώνονται ευρέως.


Βατόμουρα, τα κοκκινάδια του μύθου

Οποιος δεν έχει λερώσει καλοκαιρινή μπλούζα με λεκέ από κλεμμένο βατόμουρο δεν έχει καταλάβει τι σημαίνει να πατάς στις μύτες και να μαζεύεις ένα - ένα αυτά τα μαλακά μπαλάκια αρώματος και γεύσης. Αυτή η βυσσινί αγκαθωτή δημιουργία, που φυτρώνει ακόμα και σε πέτρινους φράκτες, εξελίχθηκε σε μια φυσική, σχεδόν καλλιτεχνική, παρουσία στις γαστριμαργικές «γκαλερί» ειδικών και μη.

Ιστορικά έχει αποδειχθεί ότι τα βατόμουρα εκτιμούσαν δεόντως τόσο ο Οβίδιος όσο και ο Πλίνιος ο πρεσβύτερος.
Ιδίως ο Οβίδιος μας άφησε παρακαταθήκη και το μύθο που εξηγεί πώς τα άσπρα μούρα μεταμορφώθηκαν σε κόκκινα.

Λέει, λοιπόν, ότι ο Πύραμος (ποτάμι της Κιλικίας) και η Θίσβη (νύμφη) ζούσαν στη Βαβυλώνα και ήταν το ομορφότερο ζευγάρι της Ανατολής. Δεν μπορούσαν όμως να βλέπονται, καθώς οι οικογένειές τους εχθρεύονταν η μία την άλλη. Ετσι αποφάσισαν να ιδωθούν στα κρυφά έξω από τα τείχη της πόλης, στην πηγή του βασιλιά Νίνου, όπου δίπλα της υπήρχε μία μουριά. Πρώτη πήγε η Θίσβη με καλυμμένο πρόσωπο μ' ένα πέπλο.

Πριν φτάσει ο Πύραμος, εμφανίζεται ένα λιοντάρι του οποίου το στόμα στάζει αίμα ήδη από το προηγούμενο θύμα του, ένα δαμάλι. Η Θίσβη, κατατρομαγμένη, τρέχει να κρυφτεί, αλλά της πέφτει το πέπλο. Το λιοντάρι ορμάει στο πέπλο, το κατασκίζει και αφήνει πάνω του τα σημάδια από το αίμα. Μόλις το βλέπει ο Πύραμος, που έφτασε αργοπορημένος και νόμισε ότι το λιοντάρι κατασπάραξε την αγαπημένη του, τράβηξε το σπαθί του. Κάρφωσε την καρδιά του και το αίμα που πετάχτηκε με ορμή έβαψε τα άσπρα μούρα κόκκινα.

Η Θίσβη βγήκε από την κρυψώνα της και μόλις κατάλαβε τι είχε γίνει στήριξε το σπαθί του Πύραμου στο έδαφος και άφησε το κορμί της πάνω στη λόγχη του. Την ώρα που πέθαινε, λέει ο Οβίδιος, παρακάλεσε τους θεούς να μεσολαβήσουν για να ταφούν μαζί, αλλά και να κάνουν τους καρπούς της μουριάς, όταν ωριμάζουν, να είναι κατακόκκινοι σαν το αίμα του ανεκπλήρωτου έρωτά της. Οπερ και εγένετο. Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι αυτό το μυθικό περιστατικό στα πρώτα μ.Χ. χρόνια ήταν τόσο γνωστό όσο είναι στις μέρες μας ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα. Εκτός αυτού, πάντως, η Θίσβη έδωσε και το όνομά της σε περιοχή του Ελικώνα της Βοιωτίας όπου έχουν εντοπιστεί ίχνη κατοίκησης ήδη από το 2000 π.Χ.

Μια άλλη ενδιαφέρουσα αλλά σημερινή μυθική περιβολή του βατόμουρου έρχεται από την Αγγλία. Λένε, εκεί λοιπόν, ότι δεν κάνει να μαζεύει κάποιος βατόμουρα από τις 15 Σεπτεμβρίου κι έπειτα γιατί τότε ο διάβολος πάει κι εγκαθίσταται μέα στις φυλλωσιές της βατομουριάς και μπορεί να το καταλάβει κάποιος από τα σημάδια που αφήνει στα φύλλα της. Οι ειδικοί λένε ότι αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι από τα μέσα Σεπτεμβρίου η βατομουριά χτυπιέται από ένα μύκητα που φτιάχνει διάφορα σχέδια στα φύλλα της και μπορεί να κάνει τους καρπούς της τοξικούς. Αλλά μέχρι τότε έχουμε λίγο καιρό ακόμα για να κοκκινίσουμε τα δάχτυλά μας κόβοντας στα κλεφτά βατόμουρα...
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 27/08/2005

Τα μπλε μούρα καταπολεμούν τον καρκίνο του παχέος εντέρου

Ενα συστατικό των μπλε μούρων (blueberries) μπορεί να συμβάλει στην πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου, αναφέρουν Αμερικανοί επιστήμονες. Σε μελέτη που εκπόνησαν σε αρουραίους διαπίστωσαν ότι όταν τους έδιναν μια καρκινογόνο ουσία και μετά το συστατικό αυτό, ανέπτυσσαν λιγότερους προκαρκινικούς όγκους στο παχύ έντερό τους σε σύγκριση με αρουραίους που έτρωγαν μόνο την καρκινογόνο ουσία.

Το συστατικό λέγεται πτεροστιλβένιο και είναι μια φυσική αντιοξειδωτική ουσία, η οποία δεσμεύει τις ελεύθερες ρίζες οξυγόνου - μία ομάδα ιδιαίτερα δραστικών μορίων που μπορεί να οδηγήσουν στην ανάπτυξη καρκίνου.Παρόμοιες αντιοξειδωτικές ουσίες έχουν ήδη εντοπισθεί και στα σταφύλια και στο κόκκινο κρασί, είπαν ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Rutgers και το αμερικανικό υπουργείο Γεωργίας στο 233ο Συνέδριο της Αμερικανικής Χημικής Εταιρείας που διεξάγεται στο Σικάγο.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που συνέλεξαν οι ερευνητές, το πτεροστιλβένιο μείωσε επίσης τη φλεγμονή και το ρυθμό του πολλαπλασιασμού των κυττάρων (λέγεται κυτταρική διαίρεση) στο παχύ έντερο των ζώων. Και οι δύο αυτές διεργασίες θεωρούνται παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη καρκίνου. Αν και οι ειδικοί δεν γνωρίζουν τις ακριβείς αιτίες του καρκίνου του παχέος εντέρου, η νόσος έχει σχετισθεί με την υπερκατανάλωση κεκορεσμένων λιπών και θερμίδων.

Και επειδή άλλες μελέτες σε ζώα έχουν δείξει ότι το πτεροστιλβένιο ενδέχεται να μειώνει επίσης την χοληστερόλη, οι ερευνητές εκτιμούν ότι η προστατευτική δράση του οφείλεται σ’ αυτή ακριβώς την ιδιότητα.

Οι ειδικοί συνιστούν ήδη να τρώμε δύο μεγάλες σαλάτες και τρία φρούτα την ημέρα για να προστατευόμαστε από τον καρκίνο, τη στεφανιαία νόσο και άλλα δεινά. Λένε επίσης ότι για να αποκομίσει κανείς το μέγιστο όφελος, πρέπει να τρώει κάθε μέρα ποικιλία φρούτων και λαχανικών. Το αν το πτεροστιλβένιο ασκεί και στους ανθρώπους δράση ανάλογη με αυτήν που παρατηρήθηκε στα ζώα, είναι κάτι που μένει να εξακριβωθεί. Ωστόσο, δεν θα έβλαπτε να τρώει κανείς και μπλε μούρα, στο πλαίσιο της υγιεινής διατροφής.
ΠΗΓΗ: American Chemical Society 233rd National Meeting (March 25-29, 2007)

Μικρά κι όμως αντιοξειδωτικά

Μπλε μούρα: Σε σύγκριση με άλλα φρούτα, τα μπλε μούρα είναι ανάμεσα σε εκείνα με την υψηλότερη αντιοξειδωτική ικανότητα. Αυτό το μικροσκοπικό φρούτο είναι από τους πιο ισχυρούς μαχητές των ελεύθερων ριζών, καθώς περιέχει μεταξύ άλλων βιταμίνες C και Ε, βήτα καροτίνη, ανθοκυανίνη και πολυφαινόλες. Η ανθοκυανίνη, σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες, εμποδίζει την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων στο λάρυγγα, το έντερο και τη λευχαιμία.

Μαύρα μούρα: Περιέχουν φλαβονοειδή που ονομάζονται C3G, τα οποία σε έρευνες που έγιναν σε πειραματόζωα φάνηκε να εμποδίζουν την ανάπτυξη των καρκινικών όγκων του δέρματος και του λάρυγγα. Είναι πλούσια πηγή, επίσης, λουτεϊνης και ινών.

Έξυπνοι τρόποι κατανάλωσης

Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να συμπεριλάβετε στο καθημερινό σας διαιτολόγιο τα μούρα (κατεψυγμένα, φρέσκα ή ξερά).

Σας προτείνουμε μερικούς:

Προσθέστε φρέσκα ή ξηρά μούρα στα δημητριακά σας.

Προσθέστε μπλε μούρα στο μίγμα για κέικ.

Ανακατέψτε στη σαλάτα σας μερικά κομμάτια μούρα. Θα της δώσουν εξωτική γεύση.

Προσθέστε μαύρα μούρα στη σάλτσα μπάρμπεκιου για τα ψητά σας.

Ανακατέψτε παγωμένα μούρα, μπανάνα και γιαούρτι για ένα γρήγορο θρεπτικό πρωινό.

Φυλάξτε τα σωστά

Βάλτε αμέσως τα φρέσκα μούρα στο ψυγείο, χωρίς να τα πλύνετε.

Λίγο πριν τα καταναλώσετε, πλύντε τα προσεκτικά σε τρεχούμενο νερό, αλλά ποτέ μην τα μουλιάζετε.

Σκουπίστε τα απαλά για να απομακρύνετε την υγρασία.

Αν έχετε περισσότερα μούρα από όσα μπορείτε να καταναλώσετε άμεσα, καταψύξτε αυτά που σας περισσεύουν, για να τα χρησιμοποιήσετε αργότερα.

Τα μούρα

Τσιτσάνης Βασίλης

Πάλι στο νου μου σ' έφερα
και ό,τι κι αν πω είναι ψέμα
χώρια από σένα βάσανο
στάζει η καρδιά μου αίμα

Άσπρα μούρα, μαύρα μούρα
είσαι μια γλυκιά μουρμούρα

Τρέξε κοντά μου να χαρείς
να με παρηγορήσεις
εσύ για μένα
έκανες ωραίες εξηγήσεις

Άσπρα μούρα μαύρα μούρα
είσαι μια γλυκιά μουρμούρα

Τι και αν σκληρά με πλήγωνες
με τα φερσίματά σου
ήταν πολλά κι αμέτρητα
τα προτερήματά σου

Areti Ketime - Milo gia sena


Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες - Πέτρος Γαϊτάνος