Το Ελληνικό Πνεύμα είναι για μας ξένο
Ανατολίτικο ή σύγχρονο, ασιατικό ή ευρωπαϊκό, σε σχέση με το ελληνικό, ο όγκος και η απόλαυση των μεγάλων μαζών εκφράζουν το μεγαλείο, ενώ στην Πομπηία και στην Αθήνα, μπροστά σε όλη την ελληνική αρχιτεκτονική, βλέπουμε με έκπληξη με τι μικρές μάζες ήξεραν οι Έλληνες να εκφράζουν την αγάπη τους για το υπέροχο.
Επίσης, πόσο απλοί ήταν οι Έλληνες στην εικόνα που σχημάτιζαν για τον εαυτό τους!
Πόσο τους ξεπερνάμε στη γνώση του ανθρώπου...!
Πόσο γεμάτες με λαβύρινθους μας φαίνονται επίσης οι ψυχές μας και οι ψυχικές μας παραστάσεις!
Αν θέλουμε να επιχειρήσουμε μια αρχιτεκτονική σύμφωνη με τη φύση της ψυχής μας (είμαστε πολύ δειλοί γι' αυτό), ο λαβύρινθος θα έπρεπε να είναι το παράδειγμά μας!
Η μουσική που είναι δική μας και που μας εκφράζει πραγματικά αφήνει ήδη να μαντέψουμε τον λαβύρινθο (με τη μουσική οι άνθρωποι εκφράζουν την ψυχή τους επειδή φαντάζονται ότι κανείς δεν είναι ικανός να τους δει κάτω από τη μουσική τους)
«Αυγή» (Σκέψεις για τις ηθικές προλήψεις), του Φρίντριχ Νίτσε
Εκείνο που αποκαλούμε «κλασική παιδεία»
Κάνοντας μια στροφή πίσω στην πορεία της ζωής, ανακαλύπτουμε ότι υπάρχει κάτι ανεπανόρθωτο: Η κατασπατάληση της νιότης μας, όταν οι παιδαγωγοί μας δεν χρησιμοποίησαν καθόλου εκείνα τα φλογερά και άπληστα για μάθηση χρόνια για να μας οδηγήσουν προς τη γνώση των πραγμάτων, αλλά προς εκείνο που ονομάζουν «κλασική παιδεία»!
Η εξάτμιση της νιότης μας, όταν μας εντύπωναν στο μυαλό, με αδεξιότητα και βαρβαρότητα, μια ατελή γνώση για τους Έλληνες και τους Ρωμαίους καθώς και για τις γλώσσες τους, ενεργώντας αντίθετα στην ανώτερη αρχή κάθε παιδείας: Ότι πρέπει να δίνουμε τροφή μόνο σ' εκείνον που πεινά πραγματικά!
Όταν μας επέβαλαν με τη βία τα μαθηματικά, αντί να μας οδηγήσουν πρώτα στην απελπισία για την άγνοιά μας και να αναλύσουν τη μικρή καθημερινή ζωή μας, τις κινήσεις μας και όλα όσα συμβαίνουν από το πρωί ως το βράδυ στα εργαστήρια, στον ουρανό και στη φύση, σε χιλιάδες προβλήματα, προβλήματα τυραννικά, ταπεινωτικά, εκνευριστικά, για να δείξουν έτσι στην επιθυμία μας ότι έχουμε πριν απ' όλα ανάγκη από μια μαθηματική και μηχανική γνώση, και κατόπιν να μας διδάξουν την πρώτη επιστημονική μαγεία που προσφέρει η απόλυτη κατοχή αυτής της γνώσης!
Ας μας δίδασκαν τον σεβασμό γι' αυτές τις επιστήμες! Ας έκαναν την ψυχή μας να τρέμει από συγκίνηση, έστω και μια φορά, με τους αγώνες, τις ήττες, τους επανειλημμένους αγώνες των μεγάλων ανθρώπων, με το μαρτύριο που είναι η ιστορία των κύριων επιστημών!
Αντίθετα, μας κυριεύει μια ορμή περιφρόνησης προς τις πραγματικές επιστήμες, για χάρη των «ιστορικών» σπουδών, της «σωστής παιδείας που αναπτύσσει το πνεύμα» και του «κλασικισμού»!
Και αφήνουμε τόσο εύκολα να μας εξαπατήσουν!...
Μάθαμε άραγε τίποτα απ' αυτό που διδάσκονταν ακριβώς οι αρχαίοι στη νεότητά τους;
Μάθαμε να μιλάμε όπως αυτοί, να γράφουμε όπως αυτοί;
Μήπως εξασκηθήκαμε ακατάπαυστα στην ξιφασκία της συνομιλίας στη διαλεκτική;
Μάθαμε όπως αυτοί, να κινούμαστε με χάρη και περηφάνια, να υπερέχουμε στον αγώνα, στο παιχνίδι ή στην πυγμαχία;
Μάθαμε κάτι για τον πρακτικό ασκητισμό όλων των Ελλήνων φιλοσόφων;
Μήπως ασκηθήκαμε σε μια και μοναδική αρετή όπως ασκούνταν οι αρχαίοι;
Δεν λείπει από ολόκληρη την παιδεία μας ο στοχασμός πάνω στην ηθική, και επιπλέον η μοναδική δυνατή κριτική γι' αυτή, εκείνες οι σοβαρές και θαρραλέες προσπάθειες να ζήσουμε μ' αυτή ή με εκείνη την ηθική;
Μήπως ξύπνησε ποτέ κανείς μέσα μας οποιοδήποτε αίσθημα που οι αρχαίοι εκτιμούσαν περισσότερο απ' όσο οι μεταγενέστεροι;
Μας έδειξαν ποτέ τη διαίρεση της μέρας και της ζωής και τους σκοπούς που έθετε ένα αρχαίο πνεύμα πάνω από τη ζωή;
Μάθαμε τις αρχαίες γλώσσες έτσι όπως μαθαίνουμε εκείνες των ζωντανών λαών, δηλαδή για να μιλήσουμε, και να μιλήσουμε με άνεση και ευχέρεια;
Καμία πραγματική γνώση, καμία καινούρια κατάκτηση ως αποτέλεσμα τόσων χρόνων προσπάθειας! Αλλά μόνο πληροφόρηση γι' αυτό που οι άνθρωποι ήξεραν και μπορούσαν να κάνουν άλλοτε!
Και τι πληροφόρηση! Χρόνια και χρόνια τώρα τίποτα δεν μου φαίνεται πιο έκδηλο από το γεγονός ότι ο αρχαιοελληνικός κόσμος που πιστεύουμε ότι γνωρίζουμε και που μας παρουσιάζεται απλά και καθαρά, είναι στην πραγματικότητα δυσκολονόητος, δυσπρόσιτος, και ότι η συνηθισμένη ευκολία με την οποία μιλούμε για τους αρχαίους είναι, είτε ελαφρότητα, είτε η παλιά κληρονομημένη ματαιοδοξία της απερισκεψίας...
Αποσπάσματα από το βιβλίο «Αυγή» (Σκέψεις για τις ηθικές προλήψεις), του Φρίντριχ Νίτσε
«Noli timere» «μη φοβάσαι»
Ο μεγάλος ιρλανδός ποιητής, «ο πιο σημαντικός από την εποχή του Γουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς» σύμφωνα με τον Ρόμπερτ Λόουελ, πέθανε στις 30 Αυγούστου στο Δουβλίνο σε ηλικία 74 ετών.
Λίγα λεπτά προτού αφήσει την τελευταία του πνοή πρόλαβε να στείλει ένα μήνυμα στη σύζυγο και μέλλουσα χήρα του. «Noli timere» («μη φοβάσαι») τής έγραψε στην αγαπημένη του λατινική γλώσσα.
Εκείνο τον Οκτώβριο η Σουηδική Ακαδημία τον αναζητούσε επί τρεις ολόκληρες ημέρες για να του ανακοινώσει ότι είχε βραβευθεί με το Νομπέλ Λογοτεχνίας «για έργα λυρικής ομορφιάς και ηθικού βάθους, με τα οποία εξυμνούνται τα θαύματα της καθημερινής ζωής και το ζωντανό παρελθόν».
Ενα πρόβλημα υπήρχε: τον έψαχνε αλλά δεν μπορούσε να τον εντοπίσει.
Ο Σέιμους Χίνι δεν είχε χαθεί, απλώς βρισκόταν στην Ελλάδα. «Πρώτη φορά επισκέφθηκα την Πελοπόννησο το 1995 και καθώς περνούσαμε απ' όλα αυτά τα μέρη με τις μυθικές ονομασίες - το Αργος, τη Νεμέα, όπου ο Ηρακλής πάλεψε με το λιοντάρι - δυσκολευόμουν να πιστέψω ότι ήταν αληθινά.
Οταν μπήκαμε στην Αρκαδία, ο δρόμος ήταν σκεπασμένος από μήλα - θα είχαν πέσει από κάποιο φορτηγό - και εμείς τα πατήσαμε με το αυτοκίνητο, τα λιώσαμε. Αυτό μου φάνηκε σαν οιωνός, ένας καλός οιωνός, και κάτι σαν ευλογία - όχι όπου κι όπου, στην Αρκαδία!
Στην Πύλο, μάθαμε ότι με έψαχνε όλος ο κόσμος, της Σουηδικής Ακαδημίας συμπεριλαμβανομένης. Το τέλος εκείνου του ταξιδιού με βρήκε σ' ένα ελικόπτερο, να πετάω προς την Αθήνα, νιώθοντας μάλλον ταραγμένος, αλλά και ευγνώμων που είχα τον χρόνο να ανασυνταχθώ».
Το 2009, τη χρονιά δηλαδή που ο «εθνικός ποιητής» - των υψηλών ακαδημαϊκών κύκλων αλλά και των απλών ανθρώπων - γιόρταζε τα εβδομηκοστά του γενέθλια, η δημόσια ραδιοτηλεόραση της Ιρλανδίας (RTÉ) πρόβαλε ένα ντοκυμαντέρ για τη ζωή και το έργο του.
Ρωτήθηκε τότε, μεταξύ σοβαρού και αστείου, αν υπήρχε κάποια αποστροφή στο έργο του που θα τον ικανοποιούσε αύριο μεθαύριο και ως επιτύμβια επιγραφή. Απαντώντας ο ίδιος, θυμήθηκε τι είχε πει όταν πέθανε ένας από τους πολλούς ομότεχνους φίλους του, ο πολωνός νομπελίστας Τσέσλαβ Μίλος.
Ανακάλεσε τότε τον «Οιδίποδα επί Κολωνώ» του Σοφοκλή, όπου ο αγγελιοφόρος, σύμφωνα με μια δική του εκδοχή, λέει μετά τον παράξενο αφανισμό του πρωταγωνιστή: «Oπου κι αν πήγε, μ' ευγνωμοσύνη πήγε».
Αυτό, είπε ο Σέιμους Χίνι, θα ήταν και για τον ίδιο ταιριαστό. Η συνείδηση της θνητότητας άλλωστε φόρτιζε τις σελίδες του και μεταμόρφωνε τα ποιήματά του σε μικρές, παρηγορητικές νίκες κατά της φθοράς.
Οι εικόνες από το τελευταίο, καθολικό κατευόδιό του στο Ντόνιμπρουκ ήταν συγκινητικές, ο θρήνος πάνδημος για τον άνθρωπο που απάλυνε με στίχους το πονεμένο σώμα μιας πατρίδας διχασμένης από τη βίαιη - πολιτική και θρησκευτική - ιστορία της. Δεν παρέστη μονάχα σύσσωμη η πολιτική ηγεσία για να τιμήσει τον «μεγάλο δημοκράτη», αλλά τον αποχαιρέτησαν και διάσημοι θαυμαστές του όπως ο Μπόνο και τα υπόλοιπα μέλη των U2.
Η σχέση του Σέιμους Χίνι με την Ελλάδα, των αρχαίων μύθων αλλά και της νεότερης ιστορίας, υπήρξε πολλαπλώς δημιουργική, εσώτερη και περιπετειώδης.
«Πρέπει να πω ότι στους Δελφούς νιώθω σαν στο σπίτι μου. Ο τόπος με βάζει στον πειρασμό να τον θεωρήσω γενέθλιο - ίσως γιατί ένας από τους πρώτους ήχους που άκουσα στη ζωή μου προερχόταν από μια παλιά νεραντλία που υπήρχε στην αυλή του σπιτιού μας. Κάθε φορά που κάποιος αντλούσε νερό, ανεβοκατεβάζοντας τη μανιβέλα, εγώ άκουγα την πανάρχαιη λέξη "ομ-φα-λός", "ομ-φα-λός".
Ομως και στην Ελλάδα νιώθω σαν στο σπίτι μου, ίσως γιατί θεωρώ τον εαυτό μου ποιητικό γιο του Ησίοδου, αφού στην πραγματική ζωή πατέρας μου ήταν ένας αγρότης κι ένα από τα πρώτα μου ποιήματα είχε τον τίτλο "Ο προσωπικός μου Ελικώνας"» είχε πει το 2004 ως εισηγητής στο Διεθνές Λογοτεχνικό Συμπόσιο που πραγματοποιήθηκε εκεί, στην πλαγιά του Δυτικού Παρνασσού, και είχε θέμα την «Ελληνική εμπειρία» (Νεφέλη, 2006).
Η τελευταία υπήρξε «μαγική» για τον ίδιο.
«Οσα κατά καιρούς έχω διαβάσει και έχω γράψει μου έχουν αποδείξει ότι από τη λογοτεχνία, την τέχνη και την ιστορία της κλασικής περιόδου μπορεί να αντληθεί μεγάλη ψυχική, πολιτική και καλλιτεχνική δύναμη· ότι εκεί εδρεύουν η ενέργεια και η έμπνευση.
Με άλλα λόγια: η πρόκληση του ανθρωπισμού διατηρεί την ισχύ της» είχε υπογραμμίσει ο Χίνι, ο οποίος με το πολυσχιδές έργο του κατέλιπε, μεταξύ άλλων, και δύο θεατρικές διασκευές του «Φιλοκτήτη» (The Cure of Troy,1990) και της «Αντιγόνης» (The Burial at Thebes, 2004), τις δικές του «εκδοχές» για αυτές τις δύο τραγωδίες του Σοφοκλή.
Έμπνευση από την κλασική αρχαιότητα
Το 2012 η Χέλεν Βέντλερ, καθηγήτρια του Χάρβαρντ και σεσημασμένη μελετήτρια του Χίνι, συγκέντρωσε σε έναν τόμο (Stone from Delphi, Arion Press) 49 ποιήματά του εμπνευσμένα από την κλασική αρχαιότητα, «η οποία είναι θεμελιώδης στο έργο του», τα οποία πήρε από 17 βιβλία - αρχής γενομένης από το 1966, χρονιά που εξέδωσε την πρώτη του συλλογή «Θάνατος ενός φυσιογνώστη» όπου δεσμεύεται στο πρώτο ποίημα να «σκάψει» τον κόσμο επί της ουσίας με την πένα του.
«Oσο περνούν τα χρόνια» προσέθεσε τότε ο Χίνι «με ενδιαφέρει όλο και περισσότερο η προσπάθεια των σύγχρονων ελλήνων ποιητών να γεφυρώσουν το χάσμα, να συνδέσουν την αρχαία Ελλάδα με το ελληνικό έθνος που αναδύθηκε μετά το 1821».
Ο ιρλανδός φίλος γνώριζε πολύ καλά τη σύγχρονη ιστορία της χώρας μας από την άνοδο και την πτώση της Μεγάλης Ιδέας ίσαμε τη δικτατορία των συνταγματαρχών.
«Νιώθω ευγνωμοσύνη για τον τρόπο με τον οποίο οι απογοητεύσεις της σύγχρονης εποχής διαθλώνται στα ποιήματα που έγραψε ο Σεφέρης στην Κύπρο τη δεκαετία του '50, όπου το ενδιάμεσο υλικό αντλείται όχι μόνο από την Ευριπίδη αλλά και από τα χριστιανικά απόκρυφα· ευγνωμοσύνη για ανάλογες διαθλάσεις στα ποιήματα που έγραψε ο Καβάφης στην Αλεξάνδρεια χρόνια πριν, για τον τρόπο με τον οποίο ο Ρίτσος ξαναδουλεύει τους μύθους επιχειρώντας μια κριτική του σύγχρονου πολιτικού βίου· ευγνωμοσύνη για την αρκούδα του Σικελιανού στην Ιερά Οδό και για την κατσίκα του Ελύτη στον βραχώδη λόφο. Και πρέπει να πω ότι πάνω απ' όλα ευγνωμονώ τον Eντμουντ Κήλυ γιατί έκανε αυτούς τους αναγκαίους ποιητές προσιτούς στα αγγλικά».
Το βήμα Βιβλία + ιδέες
«Oπου κι αν πήγε, μ' ευγνωμοσύνη πήγε»
Το μπρόκολο είναι γνωστό ότι αποτελεί μια σούπερ-τροφή για τον οργανισμό. Τώρα βρετανοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι η κατανάλωση σημαντικής ποσότητας από μπρόκολο μπορεί να επιβραδύνει ή ακόμη και να εμποδίσει την εμφάνιση οστεοαρθρίτιδας.
Οι ερευνητές που πανεπιστημίου της East Anglia εντόπισαν στο εργαστήριο ότι η ουσία σουλφοραφάνη που περιέχει μπλοκάρει το ένζυμο που καταστρέφει τους χόνδρους.
Οι ερευνητές ανέπτυξαν ένα σούπερ-μπρόκολο, μια ποικιλία που περιέχει περισσότερες θρεπτικές ουσίες και αποτελεί διασταύρωση του κοινού μπρόκολου με ένα άγριο μπρόκολο από τη Σικελία.
Στη συνέχεια 20 ασθενείς-εθελοντές θα ακολουθήσουν ένα διατροφικό πρόγραμμα 2 εβδομάδων με ημερήσια κατανάλωση 100 γρ. από αυτό το σούπερ-μπρόκολο. Κατόπιν θα υποβληθούν σε επέμβαση αποκατάστασης στα γόνατα που έχουν υποστεί βλάβες.
Αν και δεν θεωρούν ότι οι 2 εβδομάδες είναι αρκετός χρόνος για να εντοπίσουν κάποια δραστική αλλαγή πιστεύουν ότι θα προκύψουν κάποια σημαντικά αποτελέσματα.
Και παρότι δεν μπορούν να φανταστούν ότι θα ενισχύσει την επανόρθωση βλαβών εντούτοις πιστεύουν ότι μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο πρόληψης.
Πηγή: healthpress.gr
Γιατί πουλάει η Λένα Μαντά;
Τα επτά προφανή κλισέ που κάνουν κάθε βιβλίο της να παραμένει στην πρώτη θέση των ευπώλητων
Οποιος υποστηρίζει ότι η συγγραφή είναι εύκολη υπόθεση μάλλον δεν έχει προσπαθήσει να γράψει. Τα φραστικά, μορφολογικά ή ιδεολογικά κλισέ είναι λίγο έως πολύ αναπόφευκτα. Σε «επαγγελματικό» επίπεδο, υπάρχει εξάλλου και το «συμβόλαιο» ανάμεσα στον συγγραφέα και στους αναγνώστες του, ότι δηλαδή κάθε βιβλίο θα στέκεται - τουλάχιστον - στο ύψος του προηγούμενου.
Με τέτοιες προσδοκίες δεν παίρνει κάποιος στα χέρια του ένα αστυνομικό μυθιστόρημα ή ένα βιβλίο αισθηματικού περιεχομένου; Ειδικά το δεύτερο, μια κατηγορία στην οποία διαπρέπει η Λένα Μαντά, μαζί με όλα τα κλισέ που συνοδεύουν κάθε συγγραφική της απόπειρα. Εκείνη, πάντως, στέκεται στο ύψος των περιστάσεων, φροντίζοντας να τα ανατροφοδοτεί για το κοινό της, το οποίο, από ό,τι δείχνουν οι πωλήσεις των βιβλίων της και η σταθερή πρωτιά της στις λίστες των ευπώλητων, δεν μοιάζει να κουράζεται ποτέ από αυτά. Εσείς πόσες γυναίκες μετρήσατε (και εφέτος) σε πλοία της γραμμής ή σε κάποια παραλία να διαβάζουν βιβλία της;
Γράμμα από τη «θεία Λένα»
Προτού ξεκινήσει κάθε μυθιστόρημά της, η Λένα Μαντά απευθύνεται στο κοινό της, αντί προλόγου, για να μοιραστεί μια ζεστή κουβέντα και να αποκαλύψει τα μυστικά της.
Ναι, οι ιστορίες της είναι βγαλμένες από τη ζωή, αν και βέβαια υποτίθεται ότι χωρίς την καλπάζουσα φαντασία της τίποτε δεν θα αποτυπωνόταν τόσο γλαφυρά στο χαρτί. Για τη «Θεανώ: τη λύκαινα της πόλης» η έμπνευση ήταν οι αναμνήσεις της οικογένειάς της, για το μπεστ σέλερ «Το σπίτι δίπλα στο ποτάμι» η ιστορία που άκουσε να διηγείται μια φίλη (οι ηρωίδες είναι βέβαια πέντε, αλλά αυτό δεν έχει σημασία) στην «Αλλη πλευρά του νομίσματος» εξιστορεί την εμπειρία του ανδρός της - στον δρόμο δηλαδή που χάραξε η Ιζαμπέλ Αλιέντε με το «Επουράνιο σχέδιο».
Οι πρόλογοι που διαβάζονται σαν ανοιχτό γράμμα από τη «θεία Λένα» προς τους αναγνώστες είναι μια πατέντα που πρέπει να κατοχυρωθεί κατ' αποκλειστικότητα στη Λένα Μαντά. Οπως επίσης οι επιστολές των κατενθουσιασμένων αναγνωστών, οι οποίες παρατίθενται ενυπόγραφα στο πίσω μέρος του βιβλίου.
Ολοι βεβαιώνουν ότι ταξίδεψαν και ονειρεύτηκαν μέσα από τις σελίδες του και ξορκίζουν έτερους θαυμαστές της Μαντά να μην ξεκινήσουν βιβλίο της μια τυχαία καθημερινή. Για το καλό τους, γιατί δεν θα μπορούν να το αφήσουν από τα χέρια τους. Και για το καλό της οικονομίας της χώρας, γιατί η παραγωγικότητά της θα δεχθεί ένα ισχυρό πλήγμα.
Σχολική έκθεση
Η γλωσσική πρωτοτυπία είναι μια άγνωστη χώρα για τη Λένα Μαντά.
Τίποτε μεμπτό σε αυτό, αλλά να, οι μεταφορές και οι παρομοιώσεις με όλη την «πρετ-α-πορτέ» κοινοτοπία τους, θα μπορούσαν τουλάχιστον να μην επαναλαμβάνονται με τόση συχνότητα, να μην είναι τόσο προφανές ότι διαθέτει τόσο πλούσιο στοκ από κλισέ η συγγραφέας.
Στο συγγραφικό σύμπαν της Μαντά η βροχή μαστιγώνει τα τζάμια σαν ενοχλητικός επισκέπτης (επώδυνη εμπειρία, αλλά μήπως δεν την έχουμε ζήσει όλοι μας;), η ανησυχία χαράζει αυλακιές στο πρόσωπο, τα ολόλευκα δόντια είναι σαν από πορσελάνη, τα κοριτσόπουλα ασχημάτιστα, ο ακίνητος άνθρωπος παρομοιάζεται με άγαλμα, τα νέφη σε μια σχέση διαλύονται (ή πυκνώνουν), τα κλαδιά των δέντρων χαϊδεύουν τις στέγες, ο κόσμος είναι ένα πολύβουο μελίσσι και το ποτάμι ένα υδάτινο φίδι. Και τα καλολογικά στοιχεία σαν να τα έχει γράψει το χέρι ενός παιδιού στην προεφηβική ηλικία.
Σαν ηφαίστειο που ξυπνά
Αυτό που διακρίνει τις φιλολογικές απόπειρες της Λένας Μαντά από τα κείμενα μαθητών του δημοτικού είναι, ασφαλώς, οι περίφημες ερωτικές σκηνές. Περίφημες κυρίως για τη σεμνοτυφία τους και όχι για την τολμηρότητά τους. Η Ε. Λ. Τζέιμς θα κουνούσε το κεφάλι με περιφρόνηση, η Μπάρμπαρα Κάρτλαντ από την άλλη θα σούφρωνε εκστατικά τα κακοβαμμένα χείλη της. Ισως, σε ένα παράλληλο σύμπαν, είναι σύμφωνη με την άποψη του Τζούλιαν Μπαρνς, ότι «Οσοι γράφουν για το σεξ πρέπει να ξέρουν πως οι αναγνώστες φαντάζονται ότι τις σκηνές σεξ που περιγράφουν τις έχουν ζήσει οι ίδιοι οι συγγραφείς. Αρα, με κάποιον τρόπο εκθέτουν τον εαυτό τους» και να θέλει να τραβήξει την κουρτίνα στα αδιάκριτα βλέμματα, αφήνοντας να ξεμυτίζουν μόνο τα ποδαράκια από κάτω.
Οι ήρωες, λοιπόν, μένουν συστηματικά χωρίς ανάσα μετά τα λαχανιάσματα και τα παράφορα φιλιά τους, αλλά η «ολοκλήρωση», ή «κορύφωση», αν θέλετε, φτάνει πάντα χωρίς καθυστέρηση, αν και μονίμως αθέατη. Συνήθως με μια κραυγή ή με ένα ουρλιαχτό, όπως κάνει «ένα ζώο αιμόφυρτο στον δρόμο» (τρομακτικό!). Παρ' όλα αυτά, το μόνο σημείο του σώματος που ερεθίζεται είναι το στόμα, ενώ τα κορμιά παίρνουν γενικώς και αορίστως φωτιά, καθώς τα χέρια πυρώνουν και η φλόγα του πάθους πυρπολεί κορμιά και ψυχές. «Φωτιά» για τη γεμάτη φωτιά κόλαση που χαρίζει το γυναικείο κορμί στον αποδέκτη της υψηλότατης θερμοκρασίας του, μαζί βεβαίως με την αιώνια ζωή. Γιατί απέναντι από την Κόλαση στέκει πάντα ο Παράδεισος στο πιο αγαπημένο μανιχαϊστικό δίπολο του εκδοτικού φαινομένου που ακούει στο όνομα Μαντά.
Πτωχή πλην τίμια και άγρια
«Και πότε έκανα εγώ σαν τις άλλες κοπέλες;» θα πει σε μια κρίση μετριοφροσύνης η «λύκαινα» Θεανώ. Οι ηρωίδες της Λένας Μαντά είναι γυναίκες δυναμικές, έντιμες και «εντελώς διαφορετικές από τις υπόλοιπες», όπως τους εξομολογούνται κάθε, μα κάθε, φορά οι μαγεμένοι εραστές τους - αυτός είναι εξάλλου ο λόγος για τον οποίο τις ερωτεύονται παθιασμένα.
Το κυριότερο, δεν διαθέτουν ατομικότητα, αλλά κατατάσσονται σε έναν συγκεκριμένο «τύπο». Πρόκειται για γυναίκες που είτε γνωρίζουν είτε διαισθάνονται τη μεγάλη, αλλά παραγνωρισμένη αλήθεια της ζωής αναφορικά με το φύλο τους: «Ε, λοιπόν, άντρα μου, λάθος σας τα είπανε! Δεν είμαστε κουτές: Είμαστε πιο έξυπνες από σας, αλλά θέλετε να μας κρατάτε κάτω για να φαίνεστε εσείς καλύτεροι».
Είναι κατά κανόνα φτωχές, αλλά δεν τις ενδιαφέρουν τα χρήματα, διότι είναι περήφανες, συχνά δε, μετατρέπονται σε κάποιο ζώο, αγρίμι εννοείται, το οποίο, όταν δεν ουρλιάζει τη στιγμή της κορύφωσης όπως προαναφέρθηκε, δείχνει τα δόντια του σε όσους τολμούν να το πειράξουν. Τα φέρνει, όμως, πάντα κάπως η ρημάδα η ζωή, και η εν λόγω ανεξάρτητη, ατίθαση και πανέμορφη, για να μην ξεχνιόμαστε, ηρωίδα μπλέκει με κάποιον πάμπλουτο κύριο. Της αγοράζει και της επιπλώνει διαμέρισμα ή της γράφει ακόμη και την περιουσία του για να διασφαλίσει το παιδί της και επιβάλλει στον απρόσιτο κύκλο του την ταπεινής καταγωγής γυναίκα η οποία, μάλλον το μαντέψατε ήδη, μαγεύει τους πάντες με τη γοητεία της. Η μητέρα του, όμως, είναι το μοναδικό αγκάθι στην ευτυχία τους.
Η κακιά πεθερά
Η μάνα του άνδρα, ο οποίος αγαπάει δίχως όρους την ατίθαση και ανυπότακτη ηρωίδα, δίνει άλλη διάσταση στις λέξεις «κλισέ» ή «καρικατούρα». Είναι ψυχρή, αγέλαστη και αλύγιστη, μισεί τη γυναίκα που απειλεί να της κλέψει τον γιο, τη βρίζει («παλιοθήλυκο!», «πόρνη πολυτελείας!»), χαστουκίζει το βλαστάρι της, τα κάνει γυαλιά-καρφιά αλλά - ω του θαύματος - βρίσκει σθεναρή αντίσταση από τον υιό της, ο οποίος, μολονότι έχει μεγαλώσει με μια υστερική μάνα και την αγαπάει πιστά «με τον τρόπο που ένας γιος αγαπάει τη μάνα του» (ευτυχώς που δεν έχει δει στη «Στρέλλα» με πόσους τρόπους μπορεί να αγαπήσει ένας πατέρας την κόρη του), δεν είναι ούτε ευνουχισμένος ή άβουλος, ούτε καν μαλθακός! Τουναντίον, διεκδικεί το δικαίωμά του στον έρωτα με τη φτωχή, αλλά πολύ ιδιοσυγκρασιακή ηρωίδα και, το πολύ πολύ, ενίοτε γίνεται μεθύστακας ή αυτοκτονεί όταν εκείνη του το αρνείται. Who doesn't?
Κερατάς και δαρμένος
Προτού προβεί σε οποιαδήποτε κατάχρηση ή απονενοημένο διάβημα, ο ήρωας που αγαπάει την ηρωίδα υφίσταται επανειλημμένα αυτό για το οποίο ο λαός έχει μια έκφραση που η Μαντά αποφεύγει συστηματικά να κατονομάσει: χοντρό κέρατο. Παρ' όλα αυτά, αναγνωρίζει ότι η γυναίκα του δεν είναι ανήθικη, επειδή, ακόμη και αν τον παντρεύτηκε για τα λεφτά του, κινήθηκε με τη μεγαλύτερη διακριτικότητα όταν τον απατούσε. Ο απατημένος το εκτιμά ιδιαίτερα αυτό και ευλογεί τον εξωσυζυγικό δεσμό, αν και υποφέρει μέσα του, ενίοτε δε, υιοθετεί και το παιδί του εραστή της γυναίκας του, ακόμη και αν αυτός είναι ο ίδιος του ο πατέρας. Η αγάπη είναι απύθμενη, όπως επίσης και η κατανόηση, γιατί στο κάτω κάτω έτσι είναι οι γυναίκες: «Αλλόκοτες, μυστήριες, παράξενες».
Αθάνατος ελληνικός κινηματογράφος
Η Λένα Μαντά έχει δηλώσει ότι δεν διαβάζει ξένη λογοτεχνία. Εύλογο, αν το σκεφτεί κανείς, γιατί τι να την κάνεις τη λογοτεχνία, ξένη ή ελληνική, όταν έχεις ολόκληρη συλλογή από ταινίες της χρυσής εποχής του ελληνικού κινηματογράφου για να εμπνευστείς; «Είμαστε σαν σκηνή από το "Μια κύρια στα μπουζούκια"» λέει κάποια στιγμή ο ήρωας στο «Η άλλη πλευρά του νομίσματος». Η ευκολία με την οποία παντρεύονται οι κοπέλες θυμίζει κάτι από τη «Θεία από το Σικάγο», χωρίς να χρειάζεται βέβαια η παρεμβατική συμπεριφορά μιας θείας για την επίσπευση του ευχάριστου γεγονότος - είπαμε, οι ηρωίδες είναι ατίθασες και ανυπότακτες - ενώ η κακιά πεθερά φέρνει στον νου την Τασσώ Καββαδία. Στην «Αμαρτία της ομορφιάς», βεβαίως βεβαίως, επειδή ο ήρωας πρέπει να φέρνει σε Νίκο Γαλανό και η ηρωίδα να έχει κάτι από Μπέτυ Λιβανού. Ετσι είναι αυτά. Ο Γιάννης Βογιατζής, στον «Λαλάκη» με τη δεσποτική μαμά, δεν θα προσέφερε ποτέ πρώτης τάξης υλικό για «ταξίδι» και «ονειροπόληση»...
Αλλο Μαντά και άλλο Μαντέλ
Η ταραγμένη Ιστορία της Ελλάδας προσφέρει αφειδώς υλικό για το φόντο στο οποίο εκτυλίσσονται οι ιστορίες της Λένας Μαντά. Η Ιστορία στα βιβλία της γράφεται είτε από μόνη της είτε από άλλους, αλλά πάντα με μελάνι: «Η καημένη η Ιστορία ξανάβγαλε το μελάνι της για να γράψει». Η Ιστορία γράφει και η Μαντά στενογραφεί: «Η Κατοχή φανέρωσε το σκληρό πρόσωπό της, αλλά τα χειρότερα τα περνούσαν στις πόλεις», «Η Αντίσταση μπορούσε να είναι περήφανη για όσα χτυπήματα κατάφερνε στον κατακτητή, αλλά το τίμημα ήταν ομαδικές εκτελέσεις αθώων», «Μια χώρα που αντιστάθηκε τόσο σθεναρά στον κατακτητή, δεν κατάφερε να τιθασεύσει τα παιδιά της» (φτάσαμε στον Εμφύλιο), «Η 21η Απριλίου 1967, η μέρα που άλλαξε το μέλλον της Ελλάδας για επτά χρόνια», και εν τέλει «… το Πολυτεχνείο είχε γεμίσει νιάτα και φωνές που ήθελαν να ακουστούν, να βγάλουν το φίμωτρο που οι συνταγματάρχες είχαν επιβάλει». Ετοιμος ένας αιώνας ελληνικής Ιστορίας. Τύφλα να 'χει, δηλαδή, το ιστορικό μυθιστόρημα της Χίλαρι Μαντέλ, αν και για να είμαστε ακριβοδίκαιοι, η Μαντά δεν ισχυρίστηκε ποτέ ότι τα βιβλία της ανήκουν στο συγκεκριμένο είδος.
Εξάλλου, «Η ειλικρίνεια είναι η καλύτερη πολιτική, ιδίως όταν αποφέρει και χρήματα», όπως έλεγε κάποτε ένας κύριος που τον έλεγαν Μαρκ Τουέιν…
*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 1 Σεπτεμβρίου 2013
Η επιστήμη στα χέρια των πολιτών!
Η επιστήμη έχει ήδη ξεφύγει από τα κλειστά όρια των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων και παίρνει «σάρκα και οστά» μέσα σε handmade εργαστήρια όπου πολίτες με όρεξη όχι μόνο κάνουν το χόμπι τους αλλά προσφέρουν και στην έρευνα
Λίγος ελεύθερος χρόνος + πρόσβαση στο Διαδίκτυο = μια νέα γενιά πολιτών - επιστημόνων DIY (Do It Yourself). Η εποχή που η επιστήμη αποτελούσε «προνόμιο» ολίγων και εκλεκτών και παρέμενε κλεισμένη μέσα στους τοίχους των επίσημων ακαδημαϊκών ιδρυμάτων και εργαστηρίων, έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Ενα συνεχώς διογκούμενο «κύμα» πολιτών έχει οδηγήσει στην «απο-ιδρυματοποίησή» της γεννώντας, σύμφωνα με πολλούς, μια νέα επιστημονική επανάσταση. Ανθρωποι της διπλανής πόρτας συμμετέχουν πλέον σε διεθνή ερευνητικά προγράμματα βοηθώντας στη μάχη ενάντια στον καρκίνο, στη διαστημική αναζήτηση, στην καταγραφή της παγκόσμιας βιοποικιλότητας. Αλλοι δημιουργούν τα δικά τους «εργαστήρια» παρέχοντας πολύτιμα στοιχεία μέσω της ενθουσιώδους, προσωπικής τους έρευνας στη γνώση μας για το γονιδίωμα, στην τεχνολογία και σε πλήθος άλλων πεδίων. Η επιστήμη που έχει ως σλόγκαν της το «Καν’το Μόνος Σου» έχει ήδη επιτύχει να μεταφέρει σε αξιοσημείωτο βαθμό την έρευνα από τα πανεπιστήμια στα μικρά εργαστήρια της κοινότητας – σε χώρους που σφύζουν κατά κύριο λόγο από τη ζέση των ανθρώπων να προσφέρουν στην επιστήμη. Δεν είναι τυχαίο ότι σήμερα ανά τον κόσμο υπάρχουν περί τα 1.100 HackLabs – ήτοι χώροι εργασίας κοινοτικοί όπου άτομα με κοινά επιστημονικά ενδιαφέροντα συναντώνται, συνεργάζονται, παράγουν επιστήμη και τελικώς, όπως όλα δείχνουν, προάγουν την επιστήμη. Εσείς πόσες επιστημονικές ανακαλύψεις κάνατε σήμερα;
Στο μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας υπήρχαν δύο λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι «έπαιζαν» με τον φυσικό κόσμο: για να επιβιώσουν (καθώς και να ζήσουν καλύτερα) ή για να ικανοποιήσουν την περιέργειά τους. Από την καλλιέργεια της γης και το χτίσιμο κατοικιών ως τη δημιουργία τηλεσκοπίων, αυτά τα εγχειρήματα φύτεψαν τον σπόρο της επιστήμης έτσι όπως τη γνωρίζουμε σήμερα.
Στην πάροδο των αιώνων η επιστήμη «ιδρυματοποιήθηκε». Στην αρχή, ωστόσο, υπήρχε άπλετος χώρος για τους ερασιτέχνες, τους οπαδούς του Δαρβίνου ή του Αϊνστάιν. Τελικώς όμως ετέθησαν αυστηρά «σύνορα»: εντός τους τοποθετήθηκαν οι επαγγελματίες επιστήμονες, ενώ εκτός οι... ποιοι ακριβώς; Οι ερασιτέχνες. Και με την πάροδο του χρόνου όλοι αυτοί οι ενθουσιώδεις τύποι που αναζητούν σαλαμάνδρες στις λάσπες, που σκαλίζουν την άμμο για να βρουν απολιθώματα ή αναμειγνύουν μαντζούνια στην αποθήκη του κήπου τους θεωρήθηκαν μοναχικοί εκκεντρικοί.
Από το πανεπιστήμιο στο Διαδίκτυο
Τώρα όμως μια επανάσταση βρίσκεται σε εξέλιξη. Αυτό που χρειάζεται ο οποιοσδήποτε είναι λίγος ελεύθερος χρόνος και το Διαδίκτυο. Εκατομμύρια άνθρωποι έχουν πρόσβαση σε τεράστιο όγκο επιστημονικής πληροφορίας χάρη στο Ιnternet, στη δωρεάν διάθεση επιστημονικών άρθρων από επιστημονικές επιθεωρήσεις αλλά και σε παρόχους που ανεβάζουν τα επιστημονικά άρθρα πριν από την επίσημη δημοσίευσή τους, έχοντας περάσει ή και όχι από την απαραίτητη αξιολόγηση.
Αν κάποιος συνδυάσει τη δύναμη του Ιnternet με τη δύναμη του κοινού, θα έχει μια εικόνα όλων των «ειδών» ανθρώπων σε όλα τα «είδη» χώρων να κυνηγούν την επιστήμη όπως ποτέ πριν. Και αυτό το «προϊόν» βγαίνει σε πολλές γεύσεις: πολίτες- επιστήμονες, επιστήμονες «DIY» (κοινώς «Κάν' το μόνος σου») αλλά και χάκερ. Ολοι αυτοί είναι συνεπαρμένοι από την επιστήμη και κανένας δεν μπορεί να τους αρνηθεί μια θέση στο «συμπόσιο της διανόησης».
Galaxy Zoo
Ενα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα της επιστήμης των πολιτών είναι το Galaxy Zoo. Δημιουργήθηκε από αστρονόμους το 2007 με στόχο το κοινό να βοηθήσει στην επιλογή και στην κατηγοριοποίηση περισσότερων από ένα εκατομμύριο αστρονομικών εικόνων online. Πριν από λίγα χρόνια μάλιστα μια ολλανδή δασκάλα που λάμβανε μέρος στο πρόγραμμα ανακάλυψε έναν νέο τύπο κβάζαρ, το Hanny's Voorwerp. Εγινε έτσι μία από τους λίγους πολίτες «επιστήμονες» της οποίας το όνομα μπήκε μαζί με εκείνα επαγγελματιών επιστημόνων σε ένα επιστημονικό άρθρο όπου παρουσιαζόταν η ανακάλυψη.
Καρκίνος και βιοποικιλότητα
Ακολουθώντας ένα παρόμοιο μοντέλο, πέρυσι τον Οκτώβριο, το Cancer Research UK κάλεσε το κοινό να συμμετάσχει στη μάχη ενάντια στον καρκίνο στον δικτυακό τόπο CellSlider. Επειτα από μια σύντομη εκπαίδευση οι συμμετέχοντες ανιχνεύουν και καταγράφουν τον αριθμό και τον τύπο των καρκινικών κυττάρων που βλέπουν σε διαφορετικές εικόνες. Εχουν ήδη κατηγοριοποιήσει εκατομμύρια εικόνες από ασθενείς με καρκίνο του μαστού. Κάθε εικόνα περνά από το «κόσκινο» πολλών ματιών προκειμένου να διασφαλιστεί η ακρίβεια των αποτελεσμάτων.
Εκτός από το να συλλέγονται και να ξεδιαλέγονται ανεπεξέργαστα στοιχεία τα οποία μετατρέπονται σε χρήσιμες πληροφορίες, η μαζική συμμετοχή των πολιτών μπορεί επίσης να βοηθήσει στη συλλογή άκρως πολύτιμων δεδομένων από δύσκολα προσβάσιμα μέρη. Είναι εκπληκτικό ότι υπάρχουν εκατοντάδες ιστότοποι που προσφέρουν την ευκαιρία καταγραφής της βιοποικιλότητας - από το Big Garden Birdwatch το οποίο «τρέχει» η Βασιλική Εταιρεία της Βρετανίας για την Προστασία των Πτηνών ως δικτυακούς τόπους που αφορούν την καταγραφή των τίγρεων στην Ινδία.
Μάλιστα τα προγράμματα αυτά γίνονται ολοένα πιο εξελιγμένα. Το πρόγραμμα iBats της Ζωολογικής Εταιρείας του Λονδίνου, για παράδειγμα, διαθέτει πλέον μια εφαρμογή η οποία «συλλαμβάνει» τους ήχους των νυχτερίδων με χρήση του μικροφώνου ενός «έξυπνου» κινητού, προχωρεί σε σήμανση της κάθε νυχτερίδας με βάση την τοποθεσία στην οποία κατεγράφη ο ήχος και παρέχει την επιστημονική ονομασία του εκάστοτε είδους. Υπάρχουν επίσης άλλα προγράμματα τα οποία επιτρέπουν στους ιθαγενείς, όπως οι φυλές Πυγμαίων που ζουν στη Δημοκρατία του Κονγκό, να χαρτογραφούν την τοπική βιοποικιλότητα.
Ψυχολογία και υγεία
Ορισμένες φορές πάλι οι ίδιοι οι συμμετέχοντες είναι συγχρόνως και τα πειραματόζωα. Για παράδειγμα, ένα πρόγραμμα του Εργαστηρίου BMW Guggenheim, το οποίο διευθύνει ο γνωστικός ψυχολόγος Κόλιν Ελαρντ, έχει ως στόχο να συλλέξει δεδομένα από ανθρώπους που περιδιαβάζουν μεγάλες πόλεις του κόσμου - πρώτος τέτοιος σταθμός είναι η Νέα Υόρκη. Απώτερος σκοπός είναι να εντοπιστούν οι συναισθηματικές αποκρίσεις σε διαφορετικά ερεθίσματα.
Το να κάνουμε το κοινό να εμπλακεί σε τέτοια προγράμματα σε μαζική κλίμακα μπορεί πραγματικά να αλλάξει την κατανόησή μας σε ό,τι αφορά τον ίδιο μας τον εαυτό, αναφέρει ο Στιβ Σουίθενμπι από το Εργαστήριο OpenScience του Ανοιχτού Πανεπιστημίου στη Βρετανία. Με δεδομένο ότι σήμερα οι περισσότεροι εθελοντές στα ψυχολογικά τεστ είναι φοιτητές, ο ειδικός ανησυχεί ότι η «εικόνα» που έχουμε για τον εγκέφαλο βασίζεται μόνο σε ένα μικροσκοπικό κομμάτι του πληθυσμού. Αν λοιπόν αναπτυχθούν τα ψυχολογικά τεστ online, στις μελέτες θα περιλαμβάνονται χιλιάδες άτομα - ένα πολύ πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού.
Αυτό είναι το σκεπτικό πίσω από το Great Brain Experiment, μια εφαρμογή για «έξυπνα» κινητά την οποία λάνσαρε τον περασμένο Μάρτιο το Κέντρο Νευροαπεικόνισης του Wellcome Trust στο Λονδίνο. Η εφαρμογή κάνει την έρευνα... παιχνίδι. «Αληθινοί» επιστήμονες ανακαλύπτουν πολλά νέα στοιχεία σχετικά με τη μνήμη, την προσοχή, τον παρορμητισμό και τη λήψη αποφάσεων ενόσω εθελοντές περνούν καλά παίζοντας παιχνίδια. Δεν προκαλεί προφανώς έκπληξη το γεγονός ότι η συγκεκριμένη εφαρμογή έχει περισσότερους από 32.450 χρήστες.
Υπάρχουν και οι ατομικές προσπάθειες καθώς π.χ. ασθενείς σημειώνουν λεπτομέρειες σχετικά με την υγεία τους τις οποίες στη συνέχεια μοιράζονται με κάθε λεπτομέρεια μέσω Διαδικτύου. Τέτοιου είδους προσπάθειες μπορούν να φωτίσουν αθέατες τάσεις. Για παράδειγμα, ο δικτυακός τόπος CureTogether έδειξε ότι μια υποομάδα ασθενών με ημικρανίες είχε τριπλάσιες πιθανότητες να παρουσιάσει παρενέργειες όταν λάμβανε το φάρμακο σουματριπτάνη κατά των ημικρανιών.
Η επιστήμη των... πολιτών όμως δεν περιορίζεται στη συλλογή στοιχείων ή στο διαδικτυακό παιχνίδι. Αυτού του είδους η δημόσια συμμετοχή στα επιστημονικά δρώμενα υπογραμμίζει το πόσο πολύ μπορεί να ωφεληθεί η επιστήμη μέσα από την αναγνώριση της αξίας των εφευρετικών ανθρώπων που πραγματικά νοιάζονται για αυτήν.
Επιστήμονες DIY
Οταν κάποιος συνδυάσει τη νοοτροπία του καινοτόμου και οργανωτικού χάκερ με την επιστημονική έρευνα, εμφανίζεται ένα νέο «είδος»: ο επιστήμονας DIY (Do It Yourself, Κάν' το μόνος σου). Πρόκειται για άτομα που «κάνουν» επιστήμη για τον εαυτό τους και με τους δικούς τους όρους - σε ένα τοπικό εργαστήριο της κοινότητας, σε ένα FabLab (εργαστήριο ψηφιακών τεχνολογιών κατασκευής, με λίγα λόγια ένα εργαστήρι μικρού μεγέθους ανοιχτό σε όλους, που επιτρέπει την προσωπική ψηφιακή δημιουργία), σε ένα γκαράζ ή ακόμη και στο λεωφορείο. Και παρ' ότι η διαχωριστική γραμμή μεταξύ των επιστημόνων DIY και των επιστημόνων-πολιτών δεν είναι ξεκάθαρη, σε κάθε περίπτωση το αποτέλεσμα είναι... επιστήμη που εφαρμόζεται έξω από τους τοίχους των πανεπιστημίων και των «παραδοσιακών» εργαστηρίων.
Τι είναι τα HackLabs
Πολλή από την επιστημονική δουλειά DIY λαμβάνει χώρα στα HackLabs (ή hackerspaces, χώροι εργασίας κοινοτικοί, όπου άτομα με κοινά ενδιαφέροντα, συνήθως στους υπολογιστές, στην τεχνολογία, στην ψηφιακή τέχνη, στην ηλεκτρονική τέχνη κτλ., συναντώνται, συζητούν και συνεργάζονται) ή στα FabLabs. Τα hackerspaces πρωτοεμφανίστηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και είχαν κυρίως τη βάση τους στη Γερμανία. Το πρώτο ευρέως γνωστό τέτοιο «εργαστήρι» ήταν το C-base στο Βερολίνο. Ωστόσο το κίνημα αυτό δεν απογειώθηκε παρά το 2007, οπότε και εξαπλώθηκε στις ΗΠΑ. Τώρα υπάρχουν περισσότερα από 1.100 hackerspaces και μάλιστα το μοντέλο έχει διαφοροποιηθεί καθώς άνθρωποι από τη Βαγδάτη ως το Μπέρμιγχαμ συγκεντρώνονται προκειμένου να κατασκευάσουν το οτιδήποτε - από επιστημονικά όργανα για την αλληλούχηση του γονιδιώματος ως δορυφόρους και εξαρτήματα τρισδιάστατων εκτυπωτών.
Ενα από τα εργαστήρια πολιτών, το Vancouver Bio hackers, στο οποίο τα μέλη συναντώνται για να συζητήσουν κυρίως μεθόδους όπως η ηλεκτροεγκεφαλογραφία ή οι διεπαφές υπολογιστών - εγκεφάλου. Κανένας δεν ξέρει πόσες ανακαλύψεις μπορούν να «ξεπηδήσουν» από τέτοιους χώρους
Ισως η μεγαλύτερη ομάδα επιστημόνων DIY είναι οι «βιοχάκερ» (biochackers) - καθημερινοί άνθρωποι που καταπιάνονται με τους «δομικούς λίθους» της ζωής. Το συγκεκριμένο πεδίο ονομάζεται DIYBio και η κύρια δραστηριότητά του αφορά το γονιδίωμα και την αλληλούχησή του. Το 2008 κάποιοι έφηβοι στη Νέα Υόρκη έγιναν γνωστοί όταν χρησιμοποίησαν την τεχνολογία του DNA bardcoding - πρόκειται για μια μέθοδο που χρησιμοποιείται για την ταυτοποίηση των ειδών με βάση το γονιδίωμά τους - και αποκάλυψαν ότι οι αυτόματοι πωλητές σούσι της περιοχής αντικαθιστούσαν τα ακριβά ψάρια του μενού τους με φθηνά.
Τέτοιες τεχνικές χρησιμοποιούνται στα hackerspaces ολόκληρου του πλανήτη. Για παράδειγμα, μετά το πρόσφατο διατροφικό σκάνδαλο με το κρέας αλόγου, το HackLab «La Paillasse» στο Παρίσι διοργάνωσε ένα εργαστήρι στο οποίο ο ιδρυτής του Τομά Λαντρέν δίδαξε στο κοινό πώς να ελέγχει την προέλευση του κρέατος.
Οι βιοχάκερ κάνουν πολύ περισσότερα όμως από το να ελέγχουν απλώς τα κακώς κείμενα. Διεξάγουν έρευνα και δημιουργούν - ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ότι εισάγουν βιοφωσφορίζοντα γονίδια σε βακτήρια ώστε να τα κάνουν να λάμπουν στο σκοτάδι. Αλλοι πάλι πηγαίνουν ένα βήμα πιο μακριά με ένα πρόγραμμα που χρηματοδοτείται από το κοινό και έχει ως στόχο να δημιουργήσει «λαμπυρίζοντα» φυτά.
Γενετική μηχανική στο σπίτι;
Μάλιστα το τελευταίο αυτό σχέδιο προκάλεσε αντιπαραθέσεις, ανοίγοντας και πάλι τον ασκό του Αιόλου σχετικά με τη γενετική τροποποίηση. Η ιδέα «γεννήθηκε» στο εργαστήριο BioCurious στην Καλιφόρνια, ωστόσο το συγκεκριμένο hackerspace αποστασιοποιήθηκε μετά το πρόγραμμα καθώς εκείνοι που το «έτρεχαν» δεσμεύτηκαν να μοιράσουν τους σπόρους των... λαμπερών φυτών στους χρηματοδότες τους (δηλαδή, το κοινό).
Αυτού του είδους η αντιπαράθεση είναι πάντως σπάνια, επειδή εν μέρει τα εργαστήρια DIYBio θέλουν να συμπεριφέρονται υπεύθυνα και να αποφεύγουν την «κακή» δημοσιότητα ώστε να μπορούν να δημιουργούν ελεύθερα. Κανονισμοί περιορίζουν το πόσο ο έξω κόσμος εκτίθεται στη γενετική τροποποίηση που λαμβάνει χώρα εντός αυτών των εργαστηρίων, ωστόσο, όπως το θέτει ο Ρέιμοντ Μακ Κόλι από το BioCurious, «το πεδίο είναι σε μεγάλο βαθμό ελεύθερο από κανονισμούς επειδή οι ερευνητές των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων αλλά και των εταιρειών έχουν υπάρξει πολύ καλοί στον αυτοπεριορισμό. Ως βιοχάκερ θέλουμε να κρατήσουμε αυτή τη συμπεριφορά».
Πόση όμως πραγματική καινοτομία αναδύεται από την επιστήμη τέτοιων εργαστηρίων; Εκτός από το ότι υπάρχει πρόσφορο έδαφος για τη συνθετική βιολογία, στα συγκεκριμένα εργαστήρια γίνονται και πολλές βελτιώσεις σε υπάρχουσες τεχνολογίες. Πάρτε για παράδειγμα τη συσκευή OpenPCR (Polymerase Chain Reaction, αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης) του Τίτο Τζανκόφσκι. Τέτοιου είδους μηχανήματα χρησιμοποιούνται για να πολλαπλασιάσουν με ακρίβεια μικρά τμήματα του DNA. Με κόστος μικρότερο των 600 δολαρίων (περίπου 467 ευρώ), το μηχάνημα OpenPCR είναι πολύ φθηνό και ανοίγει τον δρόμο για τη... γενωμική κατ' οίκον. Εχει επίσης αποδειχθεί πολύ δημοφιλές σε πανεπιστήμια που στερούνται πόρων.
Η κατάκτηση του Διαστήματος
Γίνονται επίσης κινήσεις για να κατακτηθεί και το τελευταίο σύνορο: το Διάστημα. Πέρυσι ο πρώτος «σπιτικός» δορυφόρος στάλθηκε στο Διάστημα από τον νοτιοκορεάτη καλλιτέχνη Σονγκ Χο Τζουν. Εφέτος ξεκίνησε το διεθνές πρόγραμμα SpaceGAMBIT που διεξάγεται από το hackerspace Maui Makers στη Χαβάη. Στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος καλούνται τα hackerspaces να «οδηγήσουν την ανθρωπότητα προς έναν "διαστημικό" πολιτισμό».
Αυτό είναι ένα φιλόδοξο σχέδιο απλών ανθρώπων που βρίσκονται έξω από τη διαστημική βιομηχανία. Και αποτελεί παράδειγμα της πολύπλοκης σχέσης που αναπτύσσεται ανάμεσα σε αυτήν την ταχέως αναπτυσσόμενη κουλτούρα και στα μεγαλύτερα ιδρύματα. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που προχωρεί παράλληλα με το εμπορικό πρόγραμμα της αποίκισης του Αρη, το αποκαλούμενο πρόγραμμα Mars One. Είναι βέβαια μάλλον τουλάχιστον αντιφατικό το γεγονός ότι το SpaceGAMBIT έχει λάβει «ένεση» χρηματοδότησης από την αμερικανική κυβέρνηση.
Καθώς όμως η κουλτούρα των hackerspaces δείχνει να επιτυγχάνει, η θεμελιώδης αρχή αυτού του είδους των εργαστηρίων που βασίζονται στην αντίθεσή τους στο «σύστημα» υποσκάπτεται. Αυτό υποστηρίζει ο Μιτς Αλτμαν, ιδρυτής ενός από τα πρώτα αμερικανικά hackerspaces, του Noisebridge στο Σαν Φρανσίσκο. «Χρειαζόμαστε βέβαια χρήματα για να κάνουμε δράσεις, αλλά αν δεχόμαστε χρήματα από έναν οργανισμό, πώς θα μπορούμε στη συνέχεια να του εναντιωθούμε;» διερωτάται ο Αλτμαν και προσθέτει: «Η κοινότητα των χάκερ γιγαντώνεται και γίνεται τόσο της "μόδας" ώστε τα άτομα που πληρώνονται για να βρίσκουν τις νέες τεχνολογίες και τις νέες τάσεις θα προσπαθήσουν να τη χρησιμοποιήσουν για τον αμερικανικό στρατό».
Η καινοτομία χρειάζεται τους ερασιτέχνες!
Ωστόσο αυτή η ολοένα πιο στενή σχέση μεταξύ της νέας επιστήμης και των επιστημονικών ιδρυμάτων δεν έχει όφελος μόνο προς μία κατεύθυνση. Σύμφωνα με τονΝτέιλ Ντόχερτι, εκδότη του περιοδικού «Make», υπάρχει δυνατότητα γόνιμης ανταλλαγής. «Πιστεύω ότι αυτό που βλέπουμε να συμβαίνει έχει τη δυναμική να αλλάξει τα ίδια τα ακαδημαϊκά ιδρύματα».
Αν ο Ντόχερτι έχει δίκιο, τότε οι επιπτώσεις για την επιστήμη θα είναι τεράστιες. «Επανεγχέοντας» τον ενθουσιασμό για δημιουργία, η ζυγαριά μπορεί και πάλι να κλίνει προς τον πειραματισμό και όχι τη θεωρία. Αυτό, όπως λέει, μπορεί να γεννήσει ένα νέο είδος καινοτομίας και ενθουσιασμού που θα δώσουν ώθηση τόσο στην επιστήμη όσο και στην παγκόσμια οικονομία.
Τα επιστημονικά ιδρύματα φαίνεται ότι αρχίζουν να βλέπουν την αξία του να εμπλέξουν το κοινό στην έρευνα με νέους τρόπους και το Εργαστήριο OpenScience είναι πρωτοπόρο σε αυτό. «Η επιστήμη των πολιτών έχει παρουσιαστεί ως κάτι ιδιαίτερο και διαφορετικό, αλλά αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να συνδυάσουμε την επιστήμη των πολιτών με τη "βαριά" επιστήμη ώστε άτομα διαφορετικών επιπέδων επιστημονικής γνώσης να ριχθούν στο μεγάλο εγχείρημα του μέλλοντος» σημειώνει ο Σουίθενμπι.
Το να δώσει κάποιος νέα προοπτική σε μια έννοια για την κοινωνία τόσο θεμελιώδη όσο η επιστήμη θεωρείται επί μακρόν ένας τρόπος προαγωγής της δημιουργικότητας και της καινοτομίας.
Την ίδια στιγμή όμως αυτή η νέα επιστήμη αποτελεί σύμπτωμα μιας σημαντικής πολιτισμικής αλλαγής. Οχι μόνο το κάθε άτομο είναι πιο καλά καταρτισμένο σχετικά με την επιστήμη και ασχολείται με αυτήν αλλά και τα επιστημονικά ιδρύματα κάνουν άνοιγμα προς ένα πιο προοδευτικό μοντέλο λειτουργίας - ένα μοντέλο που αναγνωρίζει τη δύναμη και την αξία των «ερασιτεχνών» επιστημόνων και τους βάζει στο παιχνίδι. Το πού θα πάνε τα πράγματα από εδώ και πέρα βρίσκεται στο χέρι μας.
ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ
Genspace: το πρώτο κοινοτικό βιοεργαστήριο παγκοσμίως
Η Ελεν Γιόργκενσεν, εκ των συνιδρυτών του Genspace, του πρώτου εργαστηρίου βιοτεχνολογίας της κοινότητας, που βρίσκεται στη Νέα Υόρκη
Το όνομά μου είναι Ελεν Γιόργκενσεν. Υστερα από πολλά χρόνια εργασίας ως μοριακή βιολόγος στη βιομηχανία της βιοτεχνολογίας, ανακάλυψα ότι ήθελα να κάνω κάτι διαφορετικό. Είμαι παθιασμένη με την επιστημονική γνώση και εκπαίδευση και έτσι το 2009 έγινα μια από τους ιδρυτές του Genspace, του πρώτου εργαστηρίου βιοτεχνολογίας της κοινότητας.
Πρόκειται για ένα ανοιχτό εργαστήριο με βάση το Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, όπου ο καθένας μπορεί να έχει πρόσβαση στην τεχνολογία DNA και να λάβει μέρος στη βιοτεχνολογία DIY (εν συντομία ονομάζεται DIYBio). Στηριζόμαστε οικονομικά μέσω των μαθημάτων που κάνουμε και των χρημάτων που δίνουν τα μέλη μας.
Αρχικά συναντήσαμε αντιδράσεις - τα ΜΜΕ έκαναν λόγο για εργαστήριο Φρανκενστάιν. Ωστόσο, όταν το κοινό είδε τι ακριβώς κάνουμε, καθώς και ότι μπορούμε να γεμίσουμε κενά - όπως είναι η έλλειψη χώρου για τις νεοφυείς επιχειρήσεις (start-ups) αλλά και η ανεπάρκεια των εργαστηρίων να παίρνουν εκπαιδευομένους -, συνειδητοποίησε την αξία μας για την κοινότητα.
Είναι δύσκολο για κάποιον να φοβάται τη γενετική μηχανική όταν την έχει κάνει πράξη με την έφηβη κόρη του στα μαθήματά μας. Εχουμε επίσης καλή συνεργασία με το τοπικό Τμήμα του FBI και το Τμήμα Ασφαλείας της αμερικανικής κυβέρνησης (Department of Homeland Security, DHS). Οι κρατικές αυτές υπηρεσίες κατανοούν πλέον ότι το εκπαιδευμένο κοινό μπορεί να εντοπίζει καλύτερα βιολογικές απειλές.
Τα άτομα που έρχονται στο Genspace είναι διαφορετικά μεταξύ τους, από επιστήμονες ως καλλιτέχνες - ορισμένα από τα μέλη μας κάνουν πολύ ενδιαφέροντα και δημιουργικά πράγματα, από το να χρησιμοποιούν μικροοργανισμούς για την απομάκρυνση των ρυπαντών ως το να ασχολούνται με τη συνθετική βιολογία. Κανένας δεν μπορεί να προβλέψει πότε και πού θα γίνει μια σημαντική επιστημονική ανακάλυψη ή καινοτομία, και πιστεύουμε ότι αυτό το «μείγμα» ανθρώπων με διαφορετικές γνώσεις είναι η καλύτερη «συνταγή» για να βγει κάτι καινούργιο.
Το δικό μου αντικείμενο αυτή τη στιγμή είναι το να καταγράψω φυτά της Αλάσκας προκειμένου να δημιουργήσω έναν κατάλογο των διαφορετικών ειδών αυτού του «εύθραυστου» περιβάλλοντος. Μου δίνει μεγάλη δύναμη το να εργάζομαι σε έναν χώρο στον οποίο δεν χρειάζεται να δικαιολογώ τη δουλειά μου σε έναν χρηματοδότη - ο μόνος περιορισμός είναι ότι η έρευνα πρέπει να γίνεται με βάση τις συμβατικές οδηγίες βιοασφάλειας.
Η επιστήμη γίνεται και πάλι ευχάριστη όταν είσαι ελεύθερος να δημιουργήσεις. Ποιος ξέρει ποιες καινούργιες εφευρέσεις θα βγουν από τα εργαστήρια της κοινότητας καθώς αυτά εξαπλώνονται σε ολόκληρο τον κόσμο;
Καλό ταξίδι λατρεμένε μου!!! ♥«Ξεχάστε με στη θάλασσα»
«Σας εύχομαι υγεία και ευτυχία αλλά δεν μπορώ να κάνω το ταξίδι σας
Είμαι επισκέπτης
Το κάθε τι που αγγίζω με πονάει πραγματικά
κι έπειτα δεν μου ανήκει
Όλο και κάποιος βρίσκεται να πει "δικό μου είναι"
Εγώ δεν έχω τίποτε δικό μου είχα πει κάποτε με υπεροψία
Τώρα καταλαβαίνω πως το τίποτε είναι τίποτε
Ότι δεν έχω καν όνομα
Και πρέπει να γυρεύω ένα κάθε τόσο
Δώστε μου ένα μέρος να κοιτάω
Ξεχάστε με στη θάλασσα
Σας εύχομαι υγεία και ευτυχία».
(ανέκδοτο ποίημα του Θόδωρου Αγγελόπουλου γραμμένο το 1982 λίγο πριν από την έναρξη συγγραφής του σεναρίου της ταινία «Ταξίδι στα Κύθηρα»)
Σενάριο - Σκηνοθεσία : Θόδωρος Αγγελόπουλος.
Συνεργασία στο σενάριο : Θανάσης Βαλτινός, Tonino Guerra
Φωτογραφία : Γιώργος Αρβανίτης
Μοντάζ : Γιώργος Τριανταφύλλου
Σκηνικά : Μικές Καραπιπέρης
Κοστούμια : Γιώργος Ζιάκας
Μουσική : Ελένη Καραϊνδρου
Βοηθοί σκηνοθέτες : Τάκης Κατσέλης, Χάρης Παπαδόπουλος, Νίκος Σέκερης
Ήχος : Θανάσης Αρβανίτης, Ντίνος Κίττου, Νίκος Αχλάδης
Μιξάζ : Θανάσης Αρβανίτης
Βοηθός μοντέρ : Δημήτρης Βεϊνόγλου
Ερμηνευτές : Μάνος Κατράκης (γέρος), Μαίρη Χρονοπούλου (Βούλα), Διονύσης Παπαγιαννόπουλος (Αντώνης), Δώρα Βολανάκη (γριά), Giulio Brogi (Αλέξανδρος), Γιώργος Νέζος (Παναγιώτης), Αθηνόδωρος Προύσαλης (μοίραρχος), Μιχάλης Γιαννάτος (λιμενάρχης), Άκης Καρέγλης (Σπύρος), Βασίλης Τσάγκλος (πρόεδρος λιμενεργατών), Δέσποινα Γερουλάνου (γυναίκα του Αλέξανδρου)
Παραγωγή : Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου (ΕΚΚ), ZDF, Channel Four, RAI, ET-1
Διεύθυνση παραγωγής : Γιώργος Σαμιώτης, Παύλος Ξενάκης, Φοίβη Σταυροπούλου, Βέρα Λυκουρέση
Περίληψη
Ένας σκηνοθέτης του κινηματογράφου, κουρασμένος απ' τις μυθοπλασίες, αναζητά μια ιστορία ουσιαστική και προσκολλάται σ' έναν γέρο που πουλάει λεβάντες στο δρόμο: τον Σπύρο, έναν πρώην κομμουνιστή, εξόριστο στην Τασκένδη, που έχει επιστρέψει στην πατρίδα μετά από 32 χρόνια εξορία. Στο χωριό του, που το είχε υπερασπιστεί κατά τη διάρκεια του πολέμου, γίνεται μάρτυρας ενός ξεπουλήματος της γης και των ιδεών, και προσπαθεί να το αποτρέψει. Ωστόσο, δεν μπορεί να συμπλεύσει με την πραγματικότητα που συναντά. Απομονώνεται. Δεν μπορεί να επικοινωνήσει με τα παιδιά του, με τους γύρω του. Μόνο η γυναίκα του, πιστή και υπομονετική Πηνελόπη, τον ακολουθεί μέχρι το τέλος, μέχρι το τελευταίο του ταξίδι.
